Yvonne
van Osch
Albanese cultuur #1 Jong zijn
Jong
zijn in Albanië: er is iets om voor te vechten
Diversiteit,
gelijke rechten? Hoe je een eerlijke boterham verdient? De
gemiddelde Albanees is met andere dingen bezig. Toch strijdt de jonge
regisseuse Klaudia
Piroli dapper door voor een samenleving met meer kleur en nuance. Langs
het pad van de kunsten, met kleine stappen.
januari 2023
Het is een herfstige donderdag in Tirana en het wat achteraf gelegen
Tulla
Culture Center is leeg op Klaudia Piroli en de interviewer na. Lange
bar, schemerlampen, industrieel hout. Krullende kleedjes en volop beton
met visuele kreten. Een sfeer van underground die je in
Albanië op zeer weinig plaatsen aan zult treffen. Klaudia
Piroli (28) is er dagelijks coördinator: veel regelen, zoeken,
ruimte maken, communiceren. Daarnaast schrijft en regiseert ze
moderne
theaterstukken. In mei 2022 ging haar zesde voorstelling in
première. Pa
ze (Zonder geluid).
Regisseuse
Klaudia
Piroli en opnamen uit
Pa ze (@piroli-klaudia)
Tribale wetten en gebruiken
Ze wil het er graag over
hebben. In deze bewerking van het Canadese Mouthpiece
uit 2015 worstelt
een jonge vrouw met het patriarchaat dat het leven van haar moeder
getekend heeft. ‘Wat de link is met de post-dictatoriale
samenleving van Albanië? In beide gevallen gaat het om
onderdrukking van de vrije wil, van jezelf. Wat is dat
zelf, is de
vraag die mij bezighoudt. Wat
betekent de vrijheid om jezelf te zijn? Hoe vind je een eigen
stem?’
Het is een vraag die voor veel vrouwen in
Albanië extra lading heeft. 'Ons
land is gedrenkt in traditie,' zegt Piroli, 'in
tribale wetten en gebruiken die teruggaan op de Kanun, het middeleeuwse
wetboek van de bergen. Vrouwen stellen in die wetten weinig voor, ze
zijn geheel ondergeschikt aan het andere geslacht. De
voorrechten zijn voor mannen. Doe dit,
laat
dat, zeggen ze. Ook ik heb mijn halve leven niets anders gehoord.'
Rollen
Wil je daar iets aan doen, denkt Piroli, dan zul je behalve
moed een lange adem moeten hebben. Haar strijd voor
gendergelijkheid is
om te
beginnen een pleit voor diversiteit en vrije zelfexpressie.
‘Kijk
eens op
straat. Is het je opgevallen dat bijna
alle meisjes op elkaar lijken? Lang haar, spijkerbroek,
opgemaakte ogen.
Waarom doen ze dat? Omdat iedereen
het doet. Om niet anders te zijn en de goedkeuring 
van mannen maar
niet op het spel te zetten. Toen ik mijn haar kort knipte, vroegen
mensen of ik lesbisch geworden was. Voor mij stond het voor
onafhankelijkheid, regie nemen, mezelf laten zien. Als ik mijn leven
niet kan
veranderen, dacht ik, dan in ieder geval mijn uiterlijk.'
Soms moet je je tanden laten zien, denkt Piroli, om niet in
je rol gevangen te raken. 'Van de week had ik nog zo'n
situatie met een man aan de
bar. Hij vroeg mij een glas te geven dat
letterlijk twee meter bij hem vandaan stond. Doe het zelf, zei ik, maar
ik moest toch iets overwinnen. We zijn die sekserollen zo gewend. Als
je niet uitkijkt, denk je op zeker moment dat het niet anders kan.'
Vrij
Hoe vind je je eigen stem, je weg, je
positie in een maatschappij die zo grondig uit het lood geslagen is als
die waarin Klaudia Piroli leeft? 
Wie het
boek Vrij van
Lea Ypi
heeft gelezen, kent het decor van de jaren waaruit het huidige
Albanië is gegroeid. Enver Hoxha, die het
land van de Duitsers had bevrijd, zag in de optrekkende kruitdampen de
schittering van een Marxistisch communisme. In het begin leek zijn
heilstaat niet eens onbereikbaar. Grote landbouw- en
industrialiseringsprojecten kwamen op gang, een enorm aantal mensen
leerde lezen en schrijven. Maar 'oom Enver' overspeelde zijn hand,
fabrieken bleven onbenut, voorraadschuren leeg. Van de beloofde
heilstaat
was na enkele decennia weinig over dan een utopie die met keiharde
leugens in stand
gehouden werd.
De Sigurimi, de staatsveiligheidsdienst, was overal en zag alles, zoals
in Duitsland de Stasi. Angst
om op te vallen beheerste de mensen, en tekorten
maakten hun
leven en hun huizen zo grauw, dat een binnengesmokkeld leeg colablikje
met een roos erin het hoogst haalbare werd. Je ziet de trofee op het
omslag van Ypi’s boek.
Knallend kleuraccent
Een knallend kleuraccent in
een zee
van beige. Klaudia Piroli kent het
blikje. Ze kent de
eenzame strijd van haar
ouders en hun generatie. Het communistisch regime was nog maar drie
jaar voorbij toen ze in 1994 ter wereld kwam in Laç, een
fabrieksstad halverwege Tirana en de ‘vervloekte
bergen’ van het noorden, met een franciscaner klooster in de
nabije heuvels als enige claim
to fame (zie foto). Wie niet naar het buitenland
was gevlucht, keek smachtend naar de rijkdom uit. Zou die zich vanuit
het westen vanzelf over het volk verspreiden, zoals sommigen nog steeds
geloofden? Integendeel. Er was werkloosheid, armoe, huiselijk geweld.
Klaudia
verliet dit slagveld om in Tirana kunst te
studeren, maar ook hier wachtte teleurstelling. In plaats van een
bruisende broedplaats trof ze een stel uitgebluste professoren met een
zeer
behoudend idee van kunst. ‘Heel cynisch,’ geeft ze
toe. ‘Ze waren deel geworden van een systeem dat
ze zelf bestreden
hadden.’
Turbo-kapitalisme
Dat systeem? Het is een uit eeuwen van overheersing voortgekomen
verdeling van mensen die het voor het zeggen hebben en mensen die er
beter
het zwijgen toe doen, met een inmiddels decennia
aanhoudend turbo-kapitalisme als resultaat, een economie die
winnaars en verliezers steeds
verder uit elkaar drijft. Hoe je een eerlijke boterham kunt verdienen?
Voor de een zou gewoon een boterham al heel wat zijn, de ander
ziet door bergen beleg het hele brood niet meer. De rijken,
dat zijn de zonen, dochters, neven en nichten van de
machthebbers van weleer, en hun kinderen. Hun ijdele
rijkdom is niet om aan te zien, hun gebrek aan besef
stuitend. Het snel groeiende toerisme mag hoopgevend zijn, het spekt
voorlopig vooral handige ondernemers met bruikbare politieke
vrienden. Corruptie en nepotisme zitten net zo diep als de gelatenheid
van mensen
die niet aan de tafel zitten. 'Als mensen apathisch
zijn,' zegt Piroli, 'is daar een reden voor.'
Naar het buitenland
Ook Piroli, die keihard moet werken voor haar positie, heeft vaak en
ernstig overwogen om naar het buitenland te gaan, zoals
honderdduizenden landgenoten voor haar deden. Ze heeft het
niet gedaan. 'Makkelijker is mijn leven daardoor zeker niet geworden,'
zegt ze. 'Ik heb dagen dat ik mezelf uit bed
moet slepen. Wat heeft het voor zin, denk ik dan, er verandert hier
toch niets. Maar dan hoor ik weer de woorden van mijn moeder:
“Sta op
kind. Sta op en was je gezicht. Er is
iets om voor te
vechten. Doe iets om je land vooruit te helpen. Help ons genezen."
Zelf heeft ze nooit de keuze gehad om te gaan of te
blijven en iets bij te dragen, hoe klein ook. Ze was onderworpen aan de
staat, het systeem, de situatie, die minimale ruimte liet. Ik voel een
dubbele
verantwoordelijkheid.’
Tepelenë
Pa ze was
Piroli's eerste stuk dat in een groter theater is gebracht, het
Experimental Theatre in Tirana. Het was spannend, maar wat de
regisseuse hoopte,
gebeurde. Na afloop kwamen de gesprekken op gang. Over de rol van
mannen en vrouwen in het Albanië van vandaag, over dromen,
ambities, de toekomst. 'Van die gesprekken moeten we het hebben,' zegt
ze. 'Van dialoog, bewustzijn, een gezamenlijk perspectief.'
Inmiddels werkt ze aan een stuk over Tepelenë, een stad in het
zuiden, waar het communistisch regime 3600 mensen en kinderen
in barakken gevangen hield en dwong tot onmenselijke arbeid,
niet zelden tot de dood erop volgde. De echo van het leed
is niet verdwenen. Tussen de ruïnes waart het rond
als een spook. Piroli wil er een stem aan geven. Zonder verleden, denkt ze,
heeft het heden geen toekomst. 'Pas als alles verteld,
gehoord en gezien
is, kunnen we het echt verwerken. Dan kunnen we verder.'
www.tulla.tv
www.facebook.com/tullacenter
www.instagram.com/piroli.klaudia/
Wil je reageren? Heb je opmerkingen, tips, of relevante info?
Mail
Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100
