Yvonne van Osch
Albanië - cultuur #1


Jong zijn in Albanië: vaak een gevecht tegen cynisme



Diversiteit, gelijke rechten? Hoe je een eerlijke boterham verdient? De gemiddelde Albanees is met andere dingen bezig. Toch strijdt de jonge regisseuse Klaudia Piroli dapper door voor een samenleving met meer kleur en nuance. Langs het pad van de kunsten, met kleine stappen.

januari 2023 


Het is een herfstige donderdag in Tirana en het wat achteraf gelegen Tulla Culture Center is leeg op Klaudia Piroli en de interviewer na. Lange bar, schemerlampen, industrieel hout. Krullende kleedjes en volop beton met visuele kreten. Een sfeer van underground die je in Albanië op weinig plaatsen tegenkomt. Klaudia Piroli (28) is er dagelijks coördinator: veel regelen, zoeken, ruimte maken, communiceren. Daarnaast schrijft en regiseert ze moderne theaterstukken. In mei 2022 ging haar zesde voorstelling in première. Pa ze (Zonder geluid).


klaudia pa ze 1 pa ze 2
pa ze 3 pa ze 4

Regisseuse Klaudia Piroli en opnamen uit Pa ze (@piroli-klaudia)



Tribale wetten en gebruiken

Ze wil het er graag over hebben. In deze bewerking van het Canadese Mouthpiece uit 2015 worstelt een jonge vrouw met het patriarchaat dat het leven van haar moeder getekend heeft. ‘Wat de link is met de post-dictatoriale samenleving van Albanië? In beide gevallen gaat het om onderdrukking van de vrije wil, van jezelf. Wat is dat zelf, is de vraag die mij bezighoudt. Wat betekent de vrijheid om jezelf te zijn? Hoe vind je een eigen stem?’

Het is een vraag die voor veel vrouwen in Albanië extra lading heeft. 'Ons land is gedrenkt in traditie,' zegt Piroli, 'in tribale wetten en gebruiken die teruggaan op de Kanun, het middeleeuwse wetboek van de bergen. Vrouwen stellen in die wetten weinig voor, ze zijn geheel ondergeschikt aan het andere geslacht. De voorrechten zijn voor mannen. Doe dit, laat dat, zeggen ze. Ook ik heb mijn halve leven niets anders gehoord.'

Rollen

Wil je daar iets aan doen, denkt Piroli, dan zul je behalve moed een lange adem moeten hebben. Haar strijd voor gendergelijkheid is om te beginnen een pleit voor diversiteit en vrije zelfexpressie. ‘Kijk eens op straat. Is het je opgevallen dat bijna alle meisjes op elkaar lijken? Lang haar, spijkerbroek, opgemaakte ogen. Waarom doen ze dat? Omdat iedereen het doet. Om niet anders te zijn en de goedkeuring streamer van mannen maar niet op het spel te zetten. Toen ik mijn haar kort knipte, vroegen mensen of ik lesbisch was. Voor mij stond het voor onafhankelijkheid, regie nemen, mezelf laten zien. Als ik mijn leven niet kan veranderen, dacht ik, dan in ieder geval mijn uiterlijk.'
Soms moet je je tanden laten zien, denkt Piroli, om niet in je rol gevangen te raken. 'Van de week had ik nog zo'n situatie met een man aan de bar. Hij vroeg mij een glas te geven dat letterlijk twee meter bij hem vandaan stond. Doe het zelf, zei ik, maar ik moest toch iets overwinnen. We zijn die sekserollen zo gewend. Als je niet uitkijkt, denk je op zeker moment dat het niet anders kan.'

Vrij

Hoe vind je je eigen stem, je weg, je positie in een maatschappij die zo grondig uit het lood geslagen is als die waarin Klaudia Piroli leeft? vrij Wie het boek Vrij van Lea Ypi heeft gelezen, kent het decor van de jaren waaruit het huidige Albanië is gegroeid. Enver Hoxha, die het land van de Duitsers had bevrijd, zag in de optrekkende kruitdampen de schittering van een Marxistisch communisme. In het begin leek zijn heilstaat niet eens onbereikbaar. Grote landbouw- en industrialiseringsprojecten kwamen op gang, een enorm aantal mensen leerde lezen en schrijven. Maar 'oom Enver' overspeelde zijn hand, fabrieken bleven onbenut, voorraadschuren leeg. Van de beloofde heilstaat was na enkele decennia weinig over dan een utopie die met keiharde leugens in stand gehouden werd.
De Sigurimi, de staatsveiligheidsdienst, was overal en zag alles, zoals in Duitsland de Stasi. Angst om op te vallen beheerste de mensen, en tekorten maakten hun leven en hun huizen zo grauw, dat een binnengesmokkeld leeg colablikje met een roos erin het hoogst haalbare werd. Je ziet de trofee op het omslag van Ypi’s boek.


Knallend kleuraccent

lacEen knallend kleuraccent in een zee van beige. Klaudia Piroli kent het blikje. Ze kent de eenzame strijd van haar ouders en hun generatie. Het communistisch regime was nog maar drie jaar voorbij toen ze in 1994 ter wereld kwam in Laç, een fabrieksstad halverwege Tirana en de ‘vervloekte bergen’ van het noorden, met een franciscaner klooster in de nabije heuvels als enige claim to fame (zie foto). Wie niet naar het buitenland was gevlucht, keek smachtend naar de rijkdom uit. Zou die zich vanuit het westen vanzelf over het volk verspreiden, zoals sommigen nog steeds geloofden? Integendeel. Er was werkloosheid, armoe, huiselijk geweld.
Klaudia verliet dit slagveld om in Tirana kunst te studeren, maar ook hier wachtte teleurstelling. In plaats van een bruisende broedplaats trof ze een stel uitgebluste professoren met een zeer behoudend idee van kunst. ‘Heel cynisch,’ geeft ze toe. ‘Ze waren deel geworden van een systeem dat ze zelf bestreden hadden.’

Turbo-kapitalisme

Dat systeem? Het is een uit eeuwen van overheersing voortgekomen verdeling van mensen die het voor het zeggen hebben en mensen die er beter het zwijgen toe doen, met een inmiddels decennia aanhoudend turbo-kapitalisme als resultaat, een economie die winnaars en verliezers steeds verder uit elkaar drijft. Hoe je een eerlijke boterham kunt verdienen? Voor de een zou gewoon een boterham al heel wat zijn, de ander ziet door bergen beleg het hele brood niet meer. De rijken, dat zijn de zonen, dochters, neven en nichten van de machthebbers van weleer, en hun kinderen. Hun ijdele rijkdom is niet om aan te zien, hun gebrek aan besef stuitend. Het snel groeiende toerisme mag hoopgevend zijn, het spekt voorlopig vooral handige ondernemers met bruikbare politieke vrienden. Corruptie en nepotisme zitten net zo diep als de gelatenheid van mensen die niet aan de tafel zitten. 'Als mensen apathisch zijn,' zegt Piroli, 'is daar een reden voor.'

Naar het buitenland

Ook Piroli, die keihard moet werken voor haar positie, heeft vaak en ernstig overwogen om naar het buitenland te gaan, zoals honderdduizenden landgenoten voor haar deden. Ze heeft het niet gedaan. 'Makkelijker is mijn leven daardoor zeker niet geworden,' zegt ze. 'Ik heb dagen dat ik mezelf uit bed moet slepen. Wat heeft het voor zin, denk ik dan, er verandert hier toch niets. Maar dan hoor ik weer de woorden van mijn moeder: “Sta op kind. Sta op en was je gezicht. Er is iets om voor te vechten. Doe iets om je land vooruit te helpen. Help ons genezen." Zelf heeft ze nooit de keuze gehad om te gaan of te blijven en iets bij te dragen, hoe klein ook. Ze was onderworpen aan de staat, het systeem, de situatie, die minimale ruimte liet. Ik voel een dubbele verantwoordelijkheid.’

Tepelenë

Pa ze was Piroli's eerste stuk dat in een groter theater is gebracht, het Experimental Theatre in Tirana. Het was spannend, maar wat de regisseuse hoopte, gebeurde. Na afloop kwamen de gesprekken op gang. Over de rol van mannen en vrouwen in het Albanië van vandaag, over dromen, ambities, de toekomst. 'Van die gesprekken moeten we het hebben,' zegt ze. 'Van dialoog, bewustzijn, een gezamenlijk perspectief.'
Inmiddels werkt ze aan een stuk over Tepelenë, een stad in het zuiden, waar het communistisch regime 3600 mensen en kinderen in barakken gevangen hield en dwong tot onmenselijke arbeid, niet zelden tot de dood erop volgde. De echo van het leed is niet verdwenen. Tussen de ruïnes waart het rond als een spook. Piroli wil er een stem aan geven. Zonder verleden, denkt ze, heeft het heden geen toekomst. 'Pas als alles verteld, gehoord en gezien is, kunnen we het echt verwerken. Dan kunnen we verder.'

www.tulla.tv
www.facebook.com/tullacenter
www.instagram.com/piroli.klaudia/





 Wil je reageren? Heb je opmerkingen, tips, of relevante info?
Mail





Terug naar mishmash
Naar welkom
Naar portfolio

Een ander stuk met vrijheid en kunst als thema
Andere stukken over diversiteit





Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100


mail linkedin twitter