Impressie van Tegenlicht Meet Up #40 Bankgeheimen in Pakhuis De Zwijger

De bankiers hebben het wel/niet gedaan

Millimeters waren we in 2008 van een economisch Armageddon. Wat hebben we sindsdien geleerd? Journalist Joris Luyendijk is zonder optimisme teruggekeerd uit Europa's financiële hart. 

Gepost door Yvonne van Osch op 5 maart 2015

We denken dat de bankencrisis achter ons ligt. Maar dat is niet zo! Joris Luyendijk lijkt het af en toe wel uit te kunnen schreeuwen. In VPRO's Tegenlicht van 2 maart schetst hij met  kleurrijke metaforen een inkzwart beeld van de financiële wereld anno nu. Als we één ding van de crisis hebben geleerd, zegt hij, dan is het dat de banken álles kunnen maken.





Luyendijk schreef over zijn Londense ervaringen het boek Dat kan toch niet waar zijn. Onder bankiers waarin hij de financiële wereld de nieren proeft. Ze zullen zich schuldig voelen, de topbankiers, zou je denken, na het onheil dat zij met schimmige producten over honderdduizenden van ons hebben uitgestort.
Helaas en onthutsend genoeg: dat is niet zo. Ze gingen dan wel te biecht bij Luyendijk, maar hij bleef de vertegenwoordiger van een kindhearted but stupid volkje overzee, en behoefte aan vergeving hadden ze niet. De wereld is een jungle, stellen ze, je eet lunch of je bent lunch. Dat zij anders dan de meesten tot de eters horen, danken zij aan uitzonderlijke gaven, die overigens niets met kennis van financiële producten te maken hoeven hebben.

Hebzuchtig gedrag

Het was schokkend. Luyendijk zag de vriendelijkste mensen veranderen in geldwolven en aasgieren zodra de zaken op tafel kwamen. Toch is niet hebzucht het probleem, denkt hij, maar de structuren die hebzuchtig gedrag belonen. Als het misgaat zijn het of de beursgenoteerde bedrijven of de belastingbetalers die bloeden. Is dat niet genoeg, dan is er nog de geldpers van de Europese Centrale Bank. Al die keren dat het wél goed gaat, zijn het alleen de banken die er wijzer van worden. Degene die de risico's neemt, zegt Luyendijk in Tegenlicht, is niet degene die ze draagt. Was dat wel zo en stonden die lui nu hamburgers te bakken om hun schuld in 2040 af te kunnen betalen, dan zouden we een stuk dichter bij de oplossing zijn.

Kunnen we iets van de politiek verwachten? Tony Blair verdient nu 2,5 miljoen pond voor een adviseursbaantje bij JP Morgan, schetst Luyendijk. Wim Kok, boegbeeld van de Nederlandse sociaaldemocratie, ging voor heel veel geld naar ING. Wiegel, Nijpels, Ruding, Balkenende, allemaal werden ze na hun politieke carrière lid van de kaste van het grote geld. Vanwege hun handige contacten. Een geniepig proces van belangenverstrengeling en -conflicten, waarbij het begrip corruptie nog verbleekt.

Geldcreatie

Wat moet er gebeuren? In De Zwijger praat moderator Bart Krull op 4 maart na over de uitzending van Tegenlicht met onder anderen Martijn van der Linden, die bijna een jaar als trader werkte. Hij deed dat vanuit zijn standplaats in Oostenrijk, voor een Londens bedrijf, op de beurs van New York. Zijn taak was winst te maken met snelle koop- en verkoopacties. In zijn woorden: door in split seconds enorme hoeveelheden geld te verplaatsen.
Welke waarde voeg ik toe als mens, vroeg hij zich na korte tijd in deze toch al ongeplande functie af. Zet je geld in als middel om aan een betere wereld te werken of wordt het geld zelf je doel? Bij financiële instellingen is het laatste gebeurd, constateert hij.

Van der Linden maakte een opmerkelijke overstap van snel geld naar OnsGeld, een Nederlands initiatief dat burgers aanspoort om te ageren tegen geldcreatie. Het is absurd, zegt hij. Wat gebeurt er als je naar de bank gaat voor een lening? Dan tikt de bank het te lenen bedrag op de computer in en stuurt het naar je toe. Ze maken een overschrijving van geld dat niet bestaat en nergens af gaat, er wordt een schuld gecreëerd waar geen waarde tegenover staat. Inflatie, heet dat. En het grootste deel van het gecreëerde geld, zo laat Van der Linden met een dia zien, is in de financiële sector zelf gaan zitten. Als je je afvraagt waar de huizenbubbel vandaan kwam...

VPRO-programmamaker Marije Meerman en Martijn van der Linden in gesprek met Bart Krull

Een geldsysteem gebaseerd op schuld

Waar we vanaf moeten, vindt Van der Linden, is van een geldsysteem gebaseerd op schuld. We zouden geldcreatie over moeten laten aan een publiek instituut en moeten zoeken naar nieuwe soorten banken, zoals coöperatieve banken en staatsbanken. Democratiseren. En willen we als burgers iets doen, dan zouden we als het even kan moeten overstappen naar een bank als Triodos of een crowdfundingplatform. In Nederland zijn drie banken die 85% van de markt in handen hebben. Alles wat dat deel kleiner maakt, is goed.

Wat is ervoor nodig dat we het niet meer pikken, vraagt Joris Luyendijk zich af in Tegenlicht. Ook journaliste Antoinette Hertsenberg van Tros Radar verbaast zich over de burgerlijke tolerantie. Legiolease - u weet wel - had prachtige brochures, waarin je niet één keer het woord lening of krediet las. Niemand viel erover. Mensen vonden het normaal dat DSB producten had waarvan 85% provisie rechtstreeks in de zakken van de tussenpersoon kwam. Jarenlang heeft niemand zich druk gemaakt over woekerpolissen. Hoeveel mensen zagen nooit enig rendement van beleggingen waaraan ze 25 jaar hadden betaald? De banken hebben het allemaal gepakt, zegt Hertsenberg.

Een man in de zaal vindt het wat eenzijdig belicht. Als de mensen het rendement wel pakken, vraagt hij, van wie pakken zij dat dan? Stilte. Goede vraag. Misschien zouden we helemaal niet moeten beleggen, geeft Hertsenberg toe. Wij zien de bankiers als graaiers, zegt dezelfde man. Voor derde wereldlanden zijn wij de graaiers. Ahum, ja. Mogelijk zou enige introspectie ons als consumenten ook wel passen.


 

Antoinette Hertsenberg, Rens van Tilburg en Joris Luyendijk in gesprek met Bart Krull

Wat we in ieder geval moeten doen is kritische vragen blijven stellen, denkt Hertsenberg, al zullen de financiële instellingen hun best doen je te laten geloven dat je dan dom bent. Nou nou! Een jonge vrouw in de zaal die sinds 2013 bij ABN Amro werkt, is toe aan een positiever geluid. Er gaat veel fout in de sector, erkent ze, maar ik zie om mij heen ook dingen echt veranderen. De wil is er wel degelijk.


Waar blijft de echte kanteling dan hangen? Rens van Tilburg is columnist van de Volkskrant en directeur van het Sustainable Finance Lab, een samenwerking van wetenschappers die de discussie in de financiële sector op willen porren. Financiën is voor de meeste mensen gewoon niet leuk, merkt Van Tilburg op. Te onzeker, te abstract. Wie heeft zin daar 's avonds nog eens voor in de mappen te duiken? En voor politici is het moeilijk scoren, want wie ziet die moeizaam bevochten overwinningen. Toch zijn er kleine successen, zegt Van Tilburg. Een ervan is een verhoging van de buffers van 2 naar 4%, waarmee Nederland zelfs al wat vooroploopt in Europa.

Bankierseed

Het splitsen van spaar- en zakenbanken, zoals eerder al ter sprake kwam,  vindt Van Tilburg een theoretisch abc'tje. Probleem is dat er met het verstrijken van de tijd toch weer nieuwe interessante producten komen, die steeds technischer worden. Dat is precies het spel dat de banken altijd hebben gespeeld. Net als de critici in de zaal mist Rens van Tilburg soms de werkelijke inzet onder bankiers. Wat heb je aan een bankierseed als de Nederlandse Vereniging van Banken zich tegelijkertijd verzet tegen structurele veranderingen als splitsen?

Het cruciale probleem vindt ook Van Tilburg de geldcreatie. Die levert een schijnwelvaart op waar we alleen maar slechter van worden. Wat nodig is, vindt hij, naast een fundamentele systeemhervorming, is dat De Nederlandse Bank een stem krijgt om in te grijpen als er weer een bubbel geblazen wordt.

Die bankierseed, zegt een inmiddels aangeschoven Luyendijk: het is alsof je een kast volstouwt met snoep en dan tegen de kinderen zegt: niet aankomen hè. De journalist zit na 18 maanden in een spartaans ingerichte Londense kamer, waar hij vele versies van zijn boek schreef, nog middenin een postnatale dip, maar voelt de verbijstering nog merkbaar. Van globalistische cheerleader, zegt hij, is hij veranderd in een postnationalistische burgerman. De hardnekkige blindheid, het competitieve.

Verlicht paternalisme

Volgende week is de week van het geld, zegt een dame van Personal Politics. Weten wij dat kinderen in het basisonderwijs worden gehersenspoeld met een lespakket dat heet: Hoe word ik rijk? Het zou toch mooier zijn als we onze kinderen om te beginnen konden uitleggen wat geldcreatie is.
Moeilijk, denkt Luyendijk. En: is het nodig? De samenleving is gebaseerd op vertrouwen. De politiek zou zijn verantwoordelijkheid moeten nemen door bepaalde keuzes alvast voor mensen en kinderen te maken, net als huisartsen moeten ophouden mensen zelf voor dokter te laten spelen. Verlicht paternalisme, zegt Luyendijk, daar ben ik voor.

Er moet veel gebeuren in Nederland en in Europa, we zitten pas in de bewustwordingsfase. Dijsselbloem die als voorzitter van de Eurogroep zegt dat de internationale lobby's sterker zijn dan hij, is een mooi begin. Het gaat om een samenhangend systeem, zegt Luyendijk. De bankentop is supergelukkig met dat gelul over cultuur, dat maakt het allemaal lekker vaag. Wat we echt nodig hebben, betoogde hij al in Tegenlicht, dat zijn betere wetten. Dat politici ophouden met goedbetaalde commissariaten bij grote financiële instellingen. Dat vrouwen ophouden bankiers aantrekkelijk te vinden... Of dat allemaal kan? Veranderingen zijn onvoorstelbaar tot ze er zijn.

Marinus van Reymerswaele - De bankier met zijn vrouw. Foto van de site www.schilderijen.nu

---

Deze impressie is op eigen titel geschreven door Yvonne van Osch