Onze kamer in Hotel Gjirokastër was schitterend, met een
houten vloer,
een plafond van bewerkt hout en een veranda met uitzicht op het oude
deel van de stad ten westen van het vroeg-middeleeuwse kasteel dat op
de top van de heuvel ligt. Karakteristieke stenen huizen in Ottomaanse
stijl, vaak met twee torens en dakpannen van grijze steen. Daar woonde
de artistocratie, die uitkeek over de eigen landerijen. Een van hen was
Musine Kokalari, de eerste bekende schrijfsters van
Albanië, die in 1943 mede de sociaal-democratische partij had
opgericht. Reden genoeg voor de communisten om haar op te sluiten. Na
achttien jaar gevangenschap was ze naar het noorden van het land
verbannen waar ze nog 19 jaar de straat had geveegd voor ze stierf. Ze
heeft nooit meer kunnen schrijven.
Zicht uit het
hotelraam
We hadden in Gjirokastër weer een ontmoeting met een
burgemeester,
vorige week geregeld via het HR-hoofd van de gemeente, Anduela Lulo.
Deze burgemeester, Zamira Rami, was een vrouw, met een getatoeeerde
rechterhand en net als Sinaj van de Socialistische Partij voor
Integratie (met Europa). Ze was vriendelijk maar niet erg
geïnteresseerd in wat we wilden weten, het leek wel alsof ze
een reclamefolder uit haar hoofd had geleerd en aan het testen was of
ze alles nog wist. Ze vond het gek dat Berat voorop het boek van Gloyer
stond, want Gjirokastër was mooier zei ze, en belangrijker. We
bleven
wel drie kwartier praten maar eerlijk gezegd kan ik me niets meer
herinneren wat echt indruk heeft gemaakt, behalve een vermoeid lachje
dat aangaf dat er meer was dan ze zei.
Jet, Zamira Rami
en Anduela
Dat was anders met Anduela en haar oude vriend Angel (Lushi, noemde ze
hem zelf), die na de ontmoeting op ons zat te wachten om ons rond te
gaan leiden. Een journalist van een jaar of zestig denk ik, kritisch,
goed-geïnformeerd en dapper vechtend tegen de bitterheid
bijvoorbeeld door het uitgeven van een krant voor kinderen en het
organiseren van culturele activiteiten in de stad. Terwijl we zaten te
praten moest hij constant telefoontjes aannemen of weigeren. Angel was
uitgesproken anti-Rama, vond de regering één
grote
corrupte familie, iets wat we overigens in deze streek veel vaker horen
dan in Tirana en aan de kust, en zag alleen heil in de invoering van
een degelijke kieswet die een echte democratie zou toestaan.
Tot onze verbazing sprak Angel net als de burgemeester geen Engels,
Anduela moest alles vertalen, en toen zij terug naar de gemeente moest
om iets op te lossen, schakelde ze haar eigen zoon Henry in om haar rol
over te nemen. We hadden ze uitgenodigd voor een lunch en Angel stelde
voor naar een Grieks restaurant iets ten zuiden van
Gjirokastër te
gaan. We kwamen langs Lazarate, het dorp waar tot voor een paar jaar
geleden iedereen, zelfs oude mensen, wiet kweekte tussen de
aardappelen. Rama had het dorp met veel vertoon laten schoonspuiten,
compleet met helicopters en kalashnikovs. En nu, zei Angel, wordt
overal wiet gekweekt behalve in Lazarate. Hij liet ons ook een antieke
nederzetting zien, Hadrianopolis, die ergens verstopt in het landschap
lag, een paar honderd meter van de snelweg. Je zag zoals op zoveel
plaatsen de grote oude blokken uit de Illyrische tijd die waren blijven
staan en waar later de Romeinen en Byzantijnen op hadden verder
gebouwd. Ze sneden die blokken met kwarts, vertelde Angel, zonder te
weten wat het was.
Henry vertaalde alles conscientieus en was heel vriendschappelijk, in
het restaurant, waar we geit aten en wilde kool (een beetje citroen,
vroeg de jongen die ons bediende, en kneep vervolgens met een hand een
hele citroen boven de kool uit) en in de tunnel onder het kasteel die
het regime als schuilplaats had ingericht voor het geval er een
atoomoorlog zou komen. Hij was pas zeventien maar leek met
zijn baard en buik een heel stuk ouder. Hij moest nog een jaar
op
het gymnasium, had hij Jet verteld, en daarna wist hij het nog niet.
Het klonk als een normaal verhaal van intelligente pubers die
nog
wat ervaring op willen doen voor ze het leven vol
verantwoordelijkheden en claims voor de toekomst aangaan. Maar later
hoorde ik van Anduela dat het toch wat ingewikkelder was. Ze maakte
zich verschrikkelijke zorgen over haar zoon. Een paar jaar geleden was
hij nog een halve prof in basketbal, nu had hij alles opgegeven omdat
hij er de zin niet van zag. En wat hij moest studeren in dit land met
dit peil van onderwijs? En wat hij daarna zou kunnen gaan doen? Ze had
al overal in het buitenland geïnformeerd, ook in Holland, maar
daar zou ze 17000 per jaar moeten betalen, wat ze natuurlijk niet had.
Angel, de
burgemeester en Henry
De tunnel van
Hoxha
Ik was met Anduela 's avonds naar restaurant
Kujtimi
gegaan en het was een heel intens gesprek daar op het terras zonder
muziek (een oase). Dat mijn generatie geruïneerd is, zei ze,
vrij
vertaald, het moet maar, maar dat ook de volgende generatie op het punt
staat verloren te gaan... Je ziet het gebeuren, zei ze, ik zie aan
Henry dat het gebeurt, en ik kan niets doen. De boosheid, de wil en
vorharding om er iets van te maken temidden van al die dingen waarvan
je weet dat het beter moet en kan, en de frustratie van voortdurend in
die wil geremd te worden, ik werd er zelf treurig van.
Anduela zelf had jarenlang via de gemeente voor de OCSE gewerkt, de
organisatie voor veiligheid en samenwerking in Europa, had een goede
positie gehad en veel potentie aangeboord om iets te bereiken voor haar
land, maar toen haar project was afgelopen, had de
gemeente ondanks al haar expertise en ervaring vier jaar lang
geen
werk meer voor haar gehad, totdat ze uiteindelijk op deze plek kwam,
waar ze lang niet al haar capaciteiten kan benutten en waar
ze,
omdat het landelijke computersysteem voor gemeenten alleen in Tirana
werkte, erg veel met formulieren bezig moest zijn, sorry voor deze
lange zin.
Ze was pas 42, Anduela, maar had al zoveel meegemaakt. In de chaos van
1997 waren kogels door hun huis gevlogen en in de kast blijven steken,
van jongens die wapendepots geplunderd hadden en schietend door de
straten gingen. In een van de beroemde straatjes hadden ze een kluis
uit een bank gehaald die ze achter een auto aan door de straat hadden
gesleept. Het geld lag hier tussen de stenen, zei ze, hier, ze wees het
aan, in deze straat, mensen sprongen er bovenop.
We vonden Gjirokastër heel prettig en ontspannen. Het kasteel
was mooi
en stil, en op de weg bijna kloosterlijk de vrouwtjes met hun vijgen en
kruiden, een paar tomaten, en zelfgeborduurde kleedjes. Jet kocht een
steen met vissen voor haar zus, ik kocht een tafelkleedje voor mijn
moeder, beide verkopers zag ik de volgende ochtend vroeg in de stad, ik
had het idee dat ik binnen een dag iedereen zou kennen hier.
De verkoopster
Bij het kasteel
De laatste ochtend bezochten we nog het Zekate-huis, een sprekend
voorbeeld van een huis voor de elite van de vroege
19de
eeuw, een gekke mix van stoerheid en elegantie, met twee sterke stenen
torens waar als een soort kroon de witgepleisterde bovenverdieping op
zit met zijn grijze dak op een overhangende houten constructie, nou
Yvonne kan dat niet wat simpeler hou maar op en ga slapen je krijgt het
toch niet af. Klopt beste lezers, ik schrijf me een ongeluk maar alles
wat we ondertussen elke keer meemaken en horen... het wordt onder mijn
vingers alleen maar meer. Nog een paar dagen, het begint wel
een
beetje als een marathon te voelen. Maar ik mis Albanië nu al.
