Ja, nog een laatste aflevering, want ook onze laatste dag bracht
weer nieuws en avontuur, terwijl onze enige opdracht was een bezoek aan
het huis van de in 2022 overleden schilder Sali Shijaku en
het vliegtuig halen.
Educatief Centrum Don Bosco
We rekten het tot 3 minuten voor 11 op ons heerlijke houten plateau in
Bujtina i Gjelit en wandelden daarna de Rruga Don Bosko op langs de
puntige katholieke kerk genoemd naar Don Bosco, de 19de-eeuwse pedagoog
op wiens leer ook mijn basisschool in Nieuwendam gebaseerd was, op
een gigantisch terrein met nog een schoolachtig gebouw, een
groot grasveld, een speelplaats en een enorme parkeerplaats.
Omdat alles omheind en beveiligd was, dachten wij dat er ook een
internaat was of zelfs een gevangenis, maar het complex blijkt naast de
kerk te bestaan uit een school voor 800 pupillen, een dagopvang voor
Roma-kinderen, een parochie en een oratorium.
Paters Salesianen
Het educatieve centrum is na de val van het communisme opgericht door
de paters Salesianen in wat toen nog de woeste leegte buiten Tirana was
maar
nu een dichtbevolkte en levendige woonwijk.
Het educatieve
centrum in de Rruga Don Bosko
Indrukken van de wijk
Don Bosko
In de Rruga Asim
Vokshi, rechts Kadare achter een paal bij de kruising van de Rruga
Reshit Petrela en de Bulevardi i Ri
Rruga Reshit Petrela
Het huis van Sali Shijaku
Van het huis van Sali Shijaku had ik pas iets gelezen in een Albanese
krant nadat de schilder overleden was in 2022. Wat bleek: het was op
spuugafstand van ons hotel Rama waar Jet nog heel wat had gespuugd na,
vermoedelijk, de verontreinigde sla in een verlaten restaurant in
Mirditë
met Bajron toen (deel 35).
Hoe dan ook, je zou er echt zo voorbij gelopen zijn, en dat zegt wat
over de meeste verborgen schatten van dit land: heel veel moois
zie je niet, behalve wat je op de toptienlijstjes leest, er is geen
etalage, je moet op zoek, en dat is juist zo leuk.
Vrouwelijk schoon en historische heldenmoed
De binnenplaats van het huis was net als die van onze bujtina een oase
in de drukke stad,
en toch daarmee verbonden, want we hoorden jekkeren en
boren, auto's en toeters en mensen die liepen te roepen en
schreeuwen.
Na de koffie liepen we het oude huis in, waar de schilder tot vlak voor
zijn dood op 89-jarige leeftijd gewerkt had, althans dat begrepen we
van zijn schoondochter, die tussen de bediening van het terras door een
rondleiding deed. Kleurige, expressionistische doeken in diverse
stijlen, met onderwerpen die vanwege hun thematiek (vrouwelijk schoon
en historische heldenmoed) kennelijk op de genade van het communistisch
regime konden rekenen, hoewel ik nu lees dat hij de regels van het
socialistisch realisme steeds ernstig gevaarlijk heeft uitgedaagd
vanwege vooral zijn heftige kleurgebruik.
Na Sali was diens zoon ook gaan schilderen en daarna ook diens
zoon weer, allemaal met
dezelfde onorthodoxe mix van stijlen. We mochten helaas geen foto's
maken,
dus onderstaand exemplaar is illegaal. Op deze
pagina zie je meer.
Huiskamer en atelier
van de schilder Sali Shijaku, die in 2022 overleed, rechts een
versierde fiets
Verkeersknooppunt op de
centrale kruising van Rruga e Barrikadave, Rruga e Dibres en Rruga
Urani Pano
Het Historisch Museum
van Tirana met hersteld mozaïek, daarachter het Tirana
International, het Tirana Intercontinental en de Skanderbegtoren in
aanbouw. Het Intercontinental opent volgend jaar.
Tja, en toen was het een uur of een 's middags, liepen we over het
Skanderbegplein, links en rechts op topsnelheid ingehaald door
electrische autopeds en dachten we: wat nu? Jet wilde
wel naar House of Leaves, maar daar was ik al geweest, en omdat het zo
heftig was, wilde ik niet nog een keer.
Vrouwenmuseum
Ik zocht op museum, je wist nooit. Hè, zei ik, wat! Hoe kan
dat? Er was een museum in de buurt waar ik volgens mij zelfs nog
nooit van gehoord had! Het vrouwenmuseum. Natuurlijk kwamen we direct
in de benen. Het was vlakbij House of Leaves, maar we moesten echt
wel even zoeken en rondvragen, voor we de ingang vonden, en die zag er
weinig aanlokkelijk uit.
De ingang en opgang van
het Vrouwenmuseum in de Rruga Shyqyri Berxolli
Ook de opgang stemde weinig vrolijk, overwoestbaar kil 70'er jaren
granito, maar wat zich vervolgens openbaarde maakte alles goed. Een
leuke vrouw van een jaar of zestig verwelkomde ons hartelijk, we werden
in een klein kamertje vol spullen en boeken uitgenodigd en gingen daar
vervolgens eerst zeker een uur zitten praten.
Champion Torch
De vrouw heet Elsa Ballauri, ze is een bekende Albanese journalist en
activist en voorzitter van de Albanian Human Rights Group. In 2015 won
ze de MDG3 Champion Torch voor haar werk in het versterken van
vrouwennetwerken.
Tijdens ons gesprek bleek ze pessimistisch over de toekomst van
Albanië en de vrouwen in het land. Vrouwen zijn zelf de
grootste vijand van de vrouwenzaak, zei ze. Zolang meisjes maar blijven
doen wat van ze verlangd wordt, verandert er helemaal niets (ik heb dit
eerder gehoord, lees ook mijn interview
met Klaudia Piroli).
Van het onderwijs hoeven we het niet te hebben, zei ze verder, dat is
toch voor het grootste deel in handen van rijke patjepeeërs zonder
visie. En de politiek.... laat maar. Ze bleef er liever vandaan.
Veliaj, de burgemeester van Tirana, had wel willen komen bij de opening
van het museum vorig jaar, maar ze had hem niet uitgenodigd, of zelfs
actief geweerd.
Reactionaire krachten
Voor haar was het een gevecht tegen de bierkaai van goedkoop geld
en reactionaire krachten, daar kwam het op neer, maar ze
deed wat ze kon, onder andere met dit museum, met tv-uitzendingen en
podcasts, en met jaarlijkse seminars over emancipatie en sociale
vernieuwing voor studenten (alumni) uit Korçë. Dit deed ze
overigens in Hotel Akademia in Voskopojë, waar haar familie (een
Vlach-familie) vandaan kwam.
De spullen in het museum waren voor het grootste deel van Elsa Ballauri
zelf,
een geweldige verzameling gebruiksvoorwerpen, kleding, sieraden en
foto's die inzicht gaven in de rol en
betekenis van Albanese vrouwen door de eeuwen heen.
Kast met spullen, onder
oud, boven uit de communistische tijd, waarin het meeste geconfisqueerd
was, rechts een hoofddekstel behorend bij de traditionele dracht van
het noorden, de Xhubleta
Heel weinig mensen
weten dit, zegt
Elsa, maar met dit knijpertje konden de vrouwen een kooltje uit het
vuur
halen om de sigaretten van mannen mee aan te steken. In Illyrische
tijden was de positie van vrouwenoverigens een stuk beter, vertelt ze
ook.
Vrouwen konden zelfstandig beslissingen nemen, bijvoorbeeld om slaven
vrij te laten
Vrouwen krijgen naailes... van
mannen, in het vrije Dardhë van 1927. Naaimachinebezit was
mogelijk in de latere communistische jaren, maar alleen voor
privégebruik. Hierop werd streng gecontroleerd
Rijkgedecoreerde vrouw
uit Zadrima begin 20ste eeuw, rechts bezittingen van de beau monde van
Korçë uit de verlichte jaren '20 en '30 van Koning Zog
Foto uit de jaren '80,
waarin vrouwen om vier uur 's morgens al in de rij gingen staan voor
een liter melk
Medaille voor vrouwen
die zich heldhaftig hadden gedragen na het baren van een tiende kind,
rechts Elsa Ballouri, die haar eigen heldhaftige strijd levert voor
vrouwen en gediscrimineerde minderheden
Zand en grint
We waren van plan geweest rond een uur of vier terug te zijn in Bujtina
i Gjelit om onze spullen op te halen, maar het was al wat later en ik
geloof dat we uiteindelijk pas tegen half zes op de vieze parkeerplaats
van zand en grint achter een kleine supermarkt arriveerden waar we de
auto hadden neergezet.
Rruga Myslym Shyri
Rruga Muhamet Gjollesha
Shëshi Zogu i Zi
Blob blob
De eenarmige vrouw van de supermarkt gaf aanwijzingen bij het
uitparkeren, en het ging prima allemaal, maar zodra ik het terrein
verliet hoorde ik het al:
blubberblubberblobblob... lekke band.
Ik parkeerde op de volgende parkeerplaats, een lekkere ruime, in de
bocht van de Rruga Don Bosko. Wat te doen? Het werd een hele toestand,
ik wilde de autoverhuurder bellen, er kwamen mensen die gingen helpen,
we dachten dat we het zelf moesten regelen, dat de all-risk verzekering
die beloofd was dit toch niet dekte, iemand zei tien minuten, dan komen
ze je band verwisselen.
Thuiskomertje
We wachtten een half uur, degene die ons geholpen had was verdwenen, de
oude man die op de parkeerplaats paste, wist van niets, er kwam een
andere man, Julie, die ook ging bellen en die ook zei tien minuten, wij
hadden de app van Transavia al tot leven gewekt in het donker, om te
zien wanneer een vlucht later zou gaan en of we om konden boeken. Julie
en ik maakten grapjes om de tijd te doden, ik zag een rat lopen en toen
ik dat zei moest hij even achter een muurtje om te spugen (sorry, zei
hij, sorry, slangen geen probleem, maar ratten...) we hadden zeker een
uur gewacht en hadden er geen vertrouwen meer in, en toen draaide een
wit autootje van de autoverhuurder het terrein op en uit zijn kofferbak
kwam... een wiel! Een thuiskomertje, je weet wel: een tijdelijke
vervanging. De jongen gaf ons zijn witte auto mee, zodat we geen
tijd meer zouden verliezen.
Sleutel
We reden nog verkeerd, maar haalden het, en hadden nog ruim een uur
voor de vlucht van 21 uur. Maar het allergekste: op het vliegveld, nog
voor de parkeerplaats van de autoverhuurder, werden we staande gehouden
door een jongen die de auto van ons wilde. Hij was van de verhuurder,
zei hij, hij wist welke auto we hadden gehad en dat die gerepareerd
werd vanwege een lekke band, maar wat het geval was... wij hadden
nog de sleutel van die auto (dat is een sleutel die niet in het slot
hoeft maar wel in de auto moet zijn). Dus parkeer de auto alsjeblieft
en geef die sleutel, zei de jongen.
Ik putte me uit in
verontschuldigingen, sorry, sorry, maar dat hoefde ook weer niet, don't
worry, zei hij (we lossen het op). Ze wilden wel alleen gauw weg, dus
hup met die spullen. Een collega kwam ons halen en we liepen als
schoolkinderen achter die jongen aan naar het kantoortje.
All risk
Dat wordt dokken, dachten we bedrukt, ik heb vast teveel in gaten
gekleund. Maar weer een verrassing, we moesten alleen dertig euro
betalen, voor de taxi, zei die jongen (waarschijnlijk bedoelde
hij de rit terug naar de stad om de sleutel te brengen). All risk
was toch van toepassing op de banden, en het was een pin die erin zat,
zo had de thuiskomertjesjongen doorgegeven, misschien scheelde dat ook.
Bravo voor Albanian Airport Rental Service, 25 euro all in per dag
voor een heerlijke mini-suv (anders 20).
De lekke band (ik
dacht dat ze het nummer moesten hebben) en een biertje voor de schrik
op Rinas. Will you come back? vroeg de jongen die serveerde. Wij
dachten van wel.
Lieve schatten
En zo, net op tijd, achter een groot en een klein glas bier, positief
en met volledig hersteld vertrouwen in de Albanese autoverhuurder en
alle andere lieve schatten die je jezelf elke keer weer te hulp ziet
schieten, nemen we voor deze keer afscheid van ons Albanese
avontuur.
