Yvonne
van Osch
Zakendoen
in Albanië #5
Wijn maken in
Albanië. Een toekomst vol bouquet
In
2020, midden in coronatijd, kwam aan de voet van de
‘vervloekte
bergen’ in Noord-Albanië de droom van vier mannen
uit. Ze bouwden een
klein maar veelbelovend wijnbedrijf, Kantina Mani. Hun toekomst, denken
ze, is vol bouquet.
door
Yvonne van Osch, maart 2022
Kantina Mani
Die mannen: drie Nederlanders en één Albanees,
allen ergens in de veertig, met Sander Niemeijer als de aanjager van
het avontuur. Niemeijer werkte als programmamanager voor KLM. Tijdens
zijn huwelijksreis in 2009 ontmoette hij op Sicilië de
Albanese Fatjon Mani. ‘Fatjon was een van de
honderdduizenden,’ vertelt hij, ‘die hun land waren
ontvlucht om in het buitenland geld te verdienen. Uit het ruige
noorden, nauwelijks opgeleid, de enige zoon naast zes dochters. Zijn
naam betekent letterlijk ‘ons geluk’. Fatjons vader
was jong overleden, de zorg voor het gezin drukte op hem.’
Vanuit zijn woonplaats Driebergen bleef Sander zijn Albanese kennis
volgen. Toen hij in 2012 foto’s zag van een prachtige
druivenwijngaard die Fatjon bezig was aan te leggen op het land van de
familie, knalde bij hem een verborgen levensader open. Hij was altijd
al in voor ongerepte gebieden en experimenteren met fruit.
Appelcider, slivovic, stoofperen, wijn… 'Ik wist meteen:
daar
moet ik heen.’
‘Wat zo mooi was:’ herinnert hij zich,
‘Fatjon zei alleen maar “Okay, welcome”
toen ik mijn voornemen om op bezoek te komen kenbaar had gemaakt.
Hetzelfde toen ik een ticket had gekocht. En ook toen ik er bijna was.
Zou hij er wel zijn, vroeg ik me nog af bij de landing in Tirana. Maar
daar stond hij. Het was een van de eerste dingen die ik leerde over de
Albanezen: als ze hun woord geven, twijfel daar dan niet aan. Besa,
noemen ze dat in de bergen, erewoord.’
Links Fatjon en Sander, rechts de
Ura e Mesit
Onontsloten wereld
De eerste indrukken, vertelt Sander, waren overweldigend. ‘De
Albanese Alpen, dat is pure, ruige natuur, een onontsloten, mysterieuze
wereld, waar salie groeit en cannabis, waar veel vrouwen in
klederdracht gaan en mannen geweren dragen. Mensen leven in afgelegen
en soms totaal ondoordringbare dorpjes, in familieverband. Op veel
plaatsen lijkt de tijd een eeuw te hebben stilgestaan. Lees Edith
Durham er maar op na, in High
Albania, een boek uit 1908. Ik had het gevoel: dit is het
land van onbegrensde
mogelijkheden.’
Wijn, daar dacht Niemeijer aan, en een gemarkeerd wandelnetwerk door de
bergen. Wat hem opviel: de Albanezen waren zich nauwelijks
bewust van de poëzie en de toeristische potentie van hun land.
Ook Fatjon niet in die tijd. ‘De Ura e Mesit, een tachtig
meter lange Ottomaanse brug vlakbij zijn geboorte- en woonplaats
Gruemirë ten noorden van Shkodër, nu een van de grote
attracties van de streek, was voor hem gewoon een in onbruik geraakt
ding. ‘Hij klaagde ook,’ vertelt Sander,
‘dat hij geen mensen kon vinden om de druiven te oogsten,
omdat alle jonge mannen naar het buitenland vertrokken of in de
salievelden werkten. Ik zei: “Er komt een dag dat
Nederlanders jou gaan betalen om dat werk te doen.” Hij dacht
dat ik stapelgek was. Maar nu zal die dag niet ver weg meer
zijn.’
Wijn,
wandelen en workshops
In de jaren die volgden kwam de Driebergenaar in zijn vrije weken
verschillende malen terug. Hij reisde met Fatjon rond om kansen te
spotten, hielp mee bij de oogst. Het paarse goud dat zo verleidelijk
lonkte, verdween direct na het plukken in bakken van het land. Fatjon
probeerde wel een deel tot wijn te verwerken in de garage van zijn zus,
maar de kwaliteit kwam te kort. Hij kon haast niet anders dan de
druiven verkopen.
Druiven en de pluk. Fatjon heeft
vooral de karakteristieke, inheemse
Kallmet
Onverteerbaar, vond Sander het, dat eindeloze buffelen zonder
perspectief. ‘Ik dacht: waarom zouden we niet iets
bouwen?’ Hij betrok twee Nederlandse vrienden: Madoc van der
Vegte, die aannemer is, en Bralte Keijzer, die reizen voor de
zakenwereld organiseert. En toen, op een in raki gedrenkte avond,
rijpte spontaan het feestelijk concept dat nu zo goed als werkelijkheid
geworden is. Een combinatie van ambachtelijke
druivenverwerking, toeristische activiteiten en culinaire feesten.
Wijn, wandelen en workshops. Dat moest het worden.
De wijnmakerij zou de basis zijn. Om een idee te hebben van het
proces lieten ze een groot vergistingsvat maken en verwerkten een
deel van de oogst van 2019. Weer in die snikhete garage van zijn zus.
Het was hard werken, maar zowaar! Het stampen en zweten bleek niet
alleen grote vriendenverbondenheid en spierpijn te hebben opgeleverd.
In het vat was ook nog eens een bemoedigend lekker product ontstaan.
Het perswerk in de snikhete garage,
rechts het uitzicht
Druiven
van Albanië
Op de zonnige
hellingen van mediterraan Albanië worden al
sinds mensenheugenis druiven geteeld. Bekende inheemse soorten zijn de
shesh, de kallmet, de vlosh en de serine. In grote
wijnhuizen zoals
Kantina Arbëri in Rreshën en Cobo bij Berat kun je
terecht voor proeverijen van topwijnen. Sommige bieden daarbij ook eten
en slaapplaatsen aan, zoals Uka Farm, volgens een artikel in The
Guardian trouwens de enige plek op aarde waar je een glas gekoelde
ceruja
geserveerd kunt krijgen. De cerujadruif groeit tegen
moerbeibomen langs de oevers van het Meer van Ulëz in het
noorden en wordt slechts eens in de twee of drie jaar geoogst.
Kantina Mani heeft
een combinatie van inheemse Kallmet en buitenlandse
druiven zoals Merlot en Tempranillo. De Kallmet is een karakteristieke
met veel zon gerijpte druif van rotsige grond vol smaak en aroma.
Gebouw
Door dus naar de volgende fase. Verrassend genoeg was het een zeker
virus dat Sander te hulp kwam gesneld. KLM moest door corona van
honderden mensen afscheid nemen en ook hij hoorde daarbij. Hij vertrok
met een mooie regeling en begon voor zichzelf in een wilde gisting van
bestaande liefhebberijen… waaronder het maken van wijn.
Om wijn op verkoopbare schaal te kunnen produceren, zo was inmiddels
wel duidelijk, zou er een goed, klimaatbestendig gebouw moeten komen.
Aan architecten denk je dan, bouwkundigen. Aannemers,
offertes, contracten, bestek. In Gruemirë niets van dit alles.
Met een tekening van Sander ging Fatjon naar zijn neef, die het
bleek te kunnen doen voor een
onwaarschijnlijk laag bedrag. Zelfs Fatjon, die net als de anderen een
vierde van de kosten zou dragen, zou zich er geen
buil aan kunnen vallen.
Niets
op papier
Vanaf dit punt begon de heerlijke zoektocht naar wegen en manieren om
het voor elkaar te krijgen. Dat gaat niet zoals in
Nederland, laat Sander weten. 'De Nederlandse zakenwereld zal zich er
weinig bij voor kunnen stellen,
maar vrijwel niets
staat op papier en zelfs een bouwvergunning hebben we uiteindelijk
niet geregeld. Dat heeft te maken met oude rechten. Na de val van
het communisme in 1991 is de eerder door de regering opgeëiste
grond aan de bevolking teruggegeven en herverdeeld. Maar in het noorden
hebben ze met die verdeling nooit ingestemd, omdat veel land al eeuwen
aan bepaalde families toebehoort en die families zelf willen bepalen
wat ermee gebeurt. Dus,’ zegt Niemeijer, ‘we hebben
een hele tijd aangedrongen, maar toen zelfs de lokale overheid ons
afraadde moeilijk te doen over een vergunning, hebben we dat advies
maar aangenomen. Overigens niet zonder een klein bedrag aan smeergeld
te betalen, want ook dat is in Albanië helaas bijna overal het
gebruik. Je kunt je er druk over maken, wat we wel even hebben gedaan,
maar als dat is hoe het werkt, hebben we tegen elkaar gezegd, dan moet
het maar zo.'
De cultuur van het noorden
De bevolking van
Albanië is van oudsher altijd in het noorden het meest
autonoom
geweest. Zeker in de bergen, omdat
mensen er verspreid en afgelegen wonen, wat bestuurlijk lastig is en
politiek gezien minder interessant. Politie zie je
er nauwelijks.
Als er geschillen zijn, worden die onderling opgelost. Soms door
bemiddeling, soms met kogels.
Het moeilijk te
doorgronden rechtssysteem van de ‘vervloekte
bergen’ vindt zijn oorsprong in de kanun, een verzameling uit
de middeleeuwen overgeleverde wetteksten, die de eer van de clan, de
familie, boven alles stelt. Wordt deze eer geschonden, dan mag dit met
bloed worden gewroken, zo luidt de wet van de bergen. Precieze cijfers
ontbreken, maar men schat dat jaarlijks nog altijd enkele tientallen
mensen in de vervloekte bergen het slachtoffer worden van bloedwraak.
In vroeger tijden
kon men naar een kulla vluchten, een versterkt huis,
in de hoop dat bemiddeling soelaas zou bieden. In sommige dorpen zijn
nog traditionele kulla’s bewaard gebleven. Zoals in Theth,
waar deze met hulp van Nederlanders werd gerestaureerd.
Keien
Sinds
voorjaar 2021 rijst
er op het land van Fatjon een burchtachtig, traditioneel stenen gebouw
kaarsrecht en onverzettelijk uit de bodem op: Kantina Mani,met muren
van
zo’n halve meter die zowel de verzengende Albanese zomers als
de ijzige winters weerstaan met temperaturen die ideale gisting
garanderen. De keien – mooi detail, zijn voor een deel
afkomstig uit Fatjons ingestorte geboortehuis, en het houtwerk werd
gezaagd uit kastanjehout van de plaatselijk houtvester, die er een
geweldige klus aan had. Veel gesjouw is het geweest, veel overleg,
verhitte telefoongesprekken,
improvisatie. Teleurstelling ook, als bestelde spullen niet kwamen of
de kwaliteit ervan niet goed genoeg was. ‘Maar wat
overheerste,’ zegt Sander, ‘was absoluut het
plezier en de inspiratie.’ Het stoffige dorpje
Gruemirë heeft er een hoop fans bij gekregen, en niet alleen
uit Nederland. ‘Veel mensen uit de omgeving waren sceptisch
toen ze ons met keien zagen slepen. “Ouderwets!”
riepen ze. “Dat kan toch ook met gips en
polyester!” Nu ze het in alle traditionele glorie zien staan
zijn ze trots. En daarbij merken ze ook hoe de omgeving kan
meeprofiteren. Stoelen voor de workshopruimte bijvoorbeeld. Die hebben
we laten maken in een plaatselijke werkplaats. En een familie in de
bergen maakt onze wijnvaten van Albanees eiken.’
In mei 2021 is Kantina
Mani geopend door de Nederlandse
Ambassadeur in Albanië. 'Een feestelijk en ontroerend moment.'
Avontuur
Misschien zijn die bergen lang niet zo vervloekt als ze worden genoemd?
Voor vier mannen is Kantina Mani een droom die uitkomt. Een commercieel
doel hebben de Nederlanders niet per se. Zij zien de wijngaard vooral
als een plek waar zij feesten kunnen vieren en leuke plannen tot
ontwikkeling kunnen brengen. Voor het eerst is de oogst van Fatjons
land professioneel geperst, gegist, gebotteld en gerijpt. Gesprekken
met importeurs zijn gaande. Er wordt gezocht naar een smaakprofiel dat
het volle karakter van de inheemse kallmet combineert met lichtere
druiven. En mogelijk, denkt Sander, dat de wijn dan in de toekomst ook
op bescheiden schaal in Nederland te verkrijgen zal zijn.
Ondertussen wordt aan de toeristische tak gewerkt. ‘We hebben
contact met een Italiaanse bureau dat helpt bij het ontwikkelen van
wandelpaden, en zoeken samenwerking met toeristische ondernemers in de
buurt. Het wordt denk ik alleen nog maar mooier.’
Sander’s raad aan
Nederlanders die flirten met het idee ook
iets te beginnen in een Balkanland?
- Verdiep
je in de cultuur, lees over de
geschiedenis van de streek
- Ga er
een paar keer heem om te kijken
of het iets voor je is, ervaar het!
- Zorg
dat je een vriend vindt die ter
plaatse dingen regelt (in het noorden liefst een man)
- Verwacht
niet dat die dingen gaan
zoals gepland maar vertrouw op die vriend en de vindingrijkheid van de
Albanezen
- Zorg
wel dat je tijd vrijmaakt om
spontaan naar de plek toe te gaan en investeer in je relaties ter
plaatse
- Geef de
mensen respect, heb geduld en
zorg dat je het leuk hebt
Albanië
bij de EU
In maart 2020 kreeg Albanië groen licht kreeg voor het starten
van onderhandelingen over toetreding tot de EU. In de aanloop
naar het lidmaatschap wil ik graag schrijven over
kansen voor Nederlands-Albanees partnerschap.
Ken je Nederlanders die in Albanië een bedrijf hebben of
goederen uit Albanië importeren? Laat het weten. Bel
06-37313100 of
mail
Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100
