Yvonne van Osch - home   portfolio   over mij


Verslag VU-debatreeks #4, vertrouwen en controle, 12/5/15

Hoe komen we van onnodige regels af?


Verdwaald in het regelwoud, zo voelen we ons als burgers vaak. Voor elk probleem komt er een regel bij, en wie wordt er wijzer van? Bestuurders moeten meer lef gaan tonen en we moeten allemaal leren risico’s te accepteren, is de conclusie uit een roerig debat.


Gepost door Yvonne van Osch op 17 mei 2015



Want roerig was het, de aflevering van 12 mei in de VU-serie Kwestie van vertrouwen. Het verregelde land, controledrift, stokkende processen, we willen er vanaf!
Hoe gaan we dat doen? Eerst naar de bron, denkt Marjan Olfers, bijzonder VU-hoogleraar sport en recht. Daar waar de regels worden gemaakt, bij bestuurlijk Nederland. Olfers ziet overeenkomsten tussen machtsbolwerk FIFA en de top van (semi-) publieke organisaties. We doen het nauwelijks beter dan in de tijd van de VOC, zegt ze, en een belangrijke oorzaak is de eenvormigheid. Kijk om je heen: overal dat leger van blanke mannen die elkaar kennen uit jaarclubs en elkaar onbekommerd balletjes toe blijven spelen. Gaat het om kwaliteit of om loyaliteit?

Politiek van onvermijdelijkheid

olfers\Autoriteit is als zelfrijzend bakmeel, zegt Olfers. Wat eruit komt lijkt veel, maar voegt niets toe. Nieuwe regels worden bedacht om bestaande structuren in stand te houden. Er wordt geshopt in rapporten, kritiek wordt afgedaan als ‘ook maar een mening’ en uiteindelijk lijkt het alsof het gewoon niet anders kan. À la Margaret Thatcher - there is no alternative - een politiek van onvermijdelijkheid die de essentie steeds verder naar de achtergrond dringt. En wij, de maatschappij? We staan erbij en kijken ernaar.
Olfers wordt er soms mistroostig van. Die crisis zagen we toch allemaal aankomen? Waarom Zei Dan Niemand Wat? Zijn we bang? Voelen we ons machteloos? Of willen we geen spelbreker zijn? Het ontbreekt aan diversiteit en intellectuele tegenkracht, sluit filosoof en organisatiedeskundige René ten Bos aan. Zelfs controlerende groepen zoals van accountants, die juist kritisch zouden moeten zijn, zijn van hetzelfde profiel.

Ruimte in de regels

De bestuurlijke macht als een zichzelf in stand houdend, naar binnen gekeerd, corrumperend monstrum. Jaco van Hoorn, korpschef van de politie Zeeland – West Brabant, weet wat het is. Hij zag in de eigen organisatie hoe door een groeiende afstand tussen leiding en basis partijen steeds meer van elkaar en het werk vervreemdden. We wisten allemaal wat de aanrijdtijd bij een reanimatie was, zegt hij, maar niet of de patiënt het overleefd had.
Gelukkig keert het tij. In de ontwerpvisie voor een nationale politie ziet Van Hoorn een oprechte wens om het beter te doen. Terug naar de menselijke maat, meer initiatief aan de uitvoerders, ruimte in de regels, een piepklein beetje anarchie, daar zit de toekomst volgens hem. Van Hoorn liet jaren geleden in een experiment (uit noodzaak) agenten zoeken naar nieuwe oplossingen bij escalerende wijkproblemen. Het was doodeng, geeft hij toe, maar het werkte. Zijn mannen en vrouwen kozen voor contact. Langs de deuren, praten, luisteren, ideeën verzamelen. Het effect verraste iedereen. Mensen ontdooiden, ouders van raddraaiers begonnen mee te denken, de overlast hield op.

Doelen delen

Controle los durven laten, oplossingen dichtbij problemen zoeken. Dat is de boodschap. En het sleutelwoord in deze beweging die ook het begrip beroepseer weer inhoud kan geven, zo vat interim-moderator Lennart Booij soepel samen, is vertrouwen. Vertrouwen van overheid naar burgers en van burgers naar overheid.
Wat is daarvoor nodig? Vooral het delen van doelen, denkt Wim Kuijken, eerste commissaris van het Deltaplan waarin overheden samenwerken aan veilig waterbeheer. Hij ziet hoeveel energie en betrokkenheid het gezamenlijk zoeken naar oplossingen geeft, hoeveel het helpt als je met elkaar één kant op wil. Ook essentieel, zegt hij, is een goed verhaal naar de burger toe. Inspraak kan werken, mits je als bestuurder de ruimte hebt om daar echt iets mee te doen. En toch, besluit Kuijken, weet je aan het einde van de rit nooit precies hoe iets uit zal pakken. Neem het persoonsgebonden budget. Hij geloofde er heilig in, maar het ging mis. Vertrouwen zal altijd betekenen dat je een bepaald risico accepteert.


kuijken, van hoorn, ten bos

René Kuijken, Jaco van Hoorn en René ten Bos


Vertrouwen als geste

Waar vinden we de balans tussen controle en vertrouwen? Er is niet één antwoord, denkt gedragswetenschapper en managementdeskundige Ben Tiggelaar. Belangrijk is de maat voor resultaat. We meten en tellen ons een ongeluk, maar tellen we wat er telt? Leren we van de cijfers  of meten we alleen om te laten zien hoe nuttig we zijn? Professionals die de meerwaarde herkennen voor de kwaliteit van hun werk, werken heus wel graag mee. Denk aan chirurgen die inzicht krijgen in oorzaken van complicaties na operaties. Het wordt pas onverdraaglijk als het meten alleen voor de statistieken is.
Resultatitis, noemt filosoof René ten Bos dat. In een boek over leiderschap spreekt de tegendraadse denker van de Radboud Universiteit over genius, geest en geste. Vertrouwen is niet maakbaar, zegt hij, je moet het verdienen. Ook door het zelf te geven, je over te geven, niets te doen. Vertrouw je je kind, dan ga je er niet achteraan. Maar je moet inderdaad de consequenties accepteren als iets misgaat. Goede leiders durven zo’n open-eindeproces aan te gaan, met uitzicht op de eigen overbodigheid. Dat is de geste.

Transparantie

Leuke geste, maar… wie kent geen angst, die iets te verliezen heeft? Een jonge man die werkt onder de gesel van constante reorganisatie, vraagt hoe je tegenmacht moet organiseren als je tegelijkertijd bang bent je baan kwijt te raken. Het ontbreekt aan dapperheid bij bestuurders, erkent Wim Kuijken. Wij zouden rugdekking moeten geven aan mensen die tegen misstanden durven ageren.
Het probleem in een bureaucratische setting is dat je persoonlijk verantwoordelijk wordt als je buiten je functionele verantwoordelijkheid treedt, zegt René ten Bos. Wie gaat zo’n risico aan? Toch zal het moeten. Naar een nieuwe trots, onzekerheid overwinnen, durven staan voor wat we vinden. Wim Kuijken is optimistisch over horizontalisering bij overheden, transparantie, het nieuwe elan. Wat je doet als je stadsdeel haltes opheft zonder dat je antwoord krijgt op de vraag waarom, zoals een dame in de zaal wil weten. Volhouden, zegt hij, niet accepteren. Openbaarheid moet je afdwingen.

René ten Bos is er niet van onder de indruk. Openbaarheid? Net zo vaag als integriteit en authenticiteit. De burger als consument? Weg ermee. Kijk naar universiteiten die studenten als klanten zien. Ze denken vooral aan het papiertje, het rendement. Een werkelijke moraliteit is meer dan dat. Het gaat om opleiden. We zijn wel klaar met dat rendementsdenken, denkt ook Jaco van Hoorn. Maar wat wel vooropstaat – en hij hoeft niet één diender uit te leggen wat dit betekent: de overheid moet de samenleving dienen. Ook, vindt Marjan Olfers, voorbij de glorie van de eigen ambtstermijn. We leven natuurlijk in een compromissenstaat, maar laten we weer eens voor echte idealen gaan staan en wat minder aan ons ego denken.

Bretels

tiggelaarZijn we eruit? Nou ja, wel een stap verder. Trefwoorden: moed, trots, een kritische houding, lichte anarchie, de menselijke maat, idealisme. De afsluiting van Ben Tiggelaar sluit hier mooi op aan. Toen zijn moeder ziek werd, zo vertelt hij, had hij volop aandacht voor het proces en de medische informatie. Later bemoeide hij zich met de begrafenis, de steen, de financiën. Tot er niets meer te controleren overbleef en er ruimte voor gevoel kwam. Het was hard, maar nodig, om uit te vinden waar het leven in essentie om draait. Om te kunnen groeien en los te kunnen laten wat je toch niet kunt beheersen. Zelfs met een hek om het huis, zegt hij, rechtsbijstand en bretels weet hij, door vier ondernemende dochters bij de les gehouden, dat controle ergens ophoudt. En dan? Controle is goed, vertrouwen is beter.




Dit stuk heb ik geschreven in opdracht van de VU-Amsterdam.  Een samenvatting is gepubliceerd op de website van de VU-vereniging.






Terug naar het overzicht
Terug naar welkom
Terug naar portfolio





Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100


mail linkedin twitter