De schaduw van een ezel

In het oude Griekenland woonde de geleerde Socrates. Socrates had veel leerlingen. Samen met hen liep hij hele dagen tussen de olijfbomen door. Socrates stelde zijn leerlingen vragen. Een van die vragen kan zijn geweest: waarom zijn wij op aarde? De leerlingen probeerden een antwoord te vinden. Een van hen zei bijvoorbeeld: omdat de goden het hebben gewild.
De vraag was daarmee niet beantwoord. Want waarom zouden de goden hebben gewild dat wij op aarde waren? Om hen te dienen? Waarom zouden we dat moeten doen? Zo ging Socrates eindeloos door. Na elk antwoord kwam weer een nieuwe vraag. Op die manier spoorde Socrates zijn leerlingen aan om steeds dieper over het leven na te denken.
Socrates was een filosoof. Filosofie betekent zoiets als de leer van de wijsheid, van het nadenken. Met zijn leerlingen voerde hij filosofische gesprekken.

Eigenaar

Moet je heel erg geleerd of slim zijn om filosofische gesprekken te kunnen voeren? Nee hoor, iedereen kan het. Dat ontdekten de leerkrachten op basisschool St. John’s in het Schotse Clackmannashire. Zij geven hun leerlingen elke week een uur filosofieles, les in nadenken over het leven.
Soms beginnen ze met een verhaaltje. Bijvoorbeeld over de man die een ezel huurt om een lange reis te gaan maken. De eigenaar van de ezel loopt met de man mee. Na een tijdje nemen ze een pauze. Het is bloedheet en de reiziger gaat in de schaduw van de ezel zitten. ‘Schuif eens op,’ zegt de eigenaar van de ezel dan. ‘Ik mag in die schaduw zitten, want de ezel is van mij.’ ‘Niets ervan,’ zegt de reiziger. ‘Ik heb de ezel gehuurd, dus zijn schaduw ook.’
Wie heeft er gelijk? Over die vraag kun je heel lang discussiëren. Want er is bijvoorbeeld geen schaduw zonder zon. En de zon is toch van iedereen? Hoe kunnen mensen dan eigenaar of huurder van de schaduw zijn?

IQ

Vragen, vragen, vragen. Misschien kom je er niet uit, maar dan heb je er in ieder geval over nagedacht. En daar word je wijzer van. Dat is gebleken op St. John’s. Slimheid, intelligentie, wordt gemeten met testjes. De uitslag wordt uitgedrukt in een IQ. Mensen hebben gemiddeld een IQ van 100. De een heeft 106, de ander 94. Het midden daarvan, het gemiddelde, is 100. Bij de leerlingen van St. John’s steeg het IQ in anderhalf jaar tijd met gemiddeld 6,5 procent. Je kunt dus zeggen dat ze behoorlijk wat slimmer zijn geworden.
Wat heb je eraan om slimmer te worden, kun je je afvragen. Voetballen of winkelen is toch veel leuker? Natuurlijk, leuke dingen zijn ook belangrijk: sporten, spelen en lachen met je vrienden. Maar in je leven zul je altijd keuzes moeten maken. Sommige keuzes maak je op gevoel. Je voelt gewoon: dit is goed. Maar over sommige keuzes moet je nadenken. Waarom? Tja, dat is nou weer zo’n leuke filosofische vraag.

Wat vind jij?

Van wie is de schaduw van een ezel?
Wat kunnen de reiziger en de eigenaar het beste doen? Een beetje inschikken, samen in de schaduw gaan zitten en er dan over praten? Of eerst praten tot ze eruit zijn, waarna één van hen in de schaduw mag zitten?
Wat is het gevaar van de laatste mogelijkheid?
Wordt er op jouw school genoeg gepraat over het leven?
Als je praat over het nieuws, praat je dan ook over het leven?
Is praten over het leven genoeg om een gelukkig mens te kunnen worden? Wat heb je nog meer nodig?
Op sommige basisscholen in Nederland voeren leerkrachten ook filosofische gesprekken met de leerlingen, net zoals Socrates deed. Zou het goed zijn als dat op alle Nederlandse basisscholen zou gebeuren?
Wat heb je aan nadenken?