SINN Meetup #12 Eigen schuld.....? in Pakhuis De Zwijger

Schuldhulpverlening moet radicaal anders

Moedeloze ambtenaren achter stapels ongeopende enveloppen. Dat is het beeld van de schuldhulpverlening anno 2014. Hoe helpen we het enorme leger van mensen met schulden uit het moeras? SINN roept op tot revolutionaire doorbraken in een verziekt systeem.

Gepost door Yvonne van Osch op 15 november 2014


Ja, want wat is dat voor systeem, waarin een 'onschuldige' en in principe makkelijk op te lossen betalingsachterstand kan uitgroeien tot een schuld van tien-, vijftiendduizend euro? Het overkwam Agnes. Eén maand huurachterstand, een foutje in de verwerking, onvoorzien ontslag, schuldhulp die na drie maanden een keer op gang kwam... in tijd van ja en nee grijnsde ze aan tegen een onafzienbare periode van aflossen en soep uit een zakje.

Schuldenindustrie

Ze vertelt erover met in spot verpakte woede tijdens de meetup van SINN (Sociale Innovatie Netwerk Nederland) in het Amsterdanse Pakhuis de Zwijger op 11 november 2014. De toon is er ernstig, soms zelfs fel. Niet zo gek ook, want het vraagstuk is enorm en moddert al jaren. Betalingsachterstanden spelen bij meer dan twee miljoen Nederlandse huishoudens, in 2013 vroegen 89.000 personen schuldhulpverlening aan.

Veel is er niet voor nodig om in problemen te komen, zelfs bij de middeninkomens. Een huis dat onder water staat, baanverlies, een zwak momentje met je creditcard of bij het postorderbedrijf en hup daar ga je. Rente op rente op rente. Kredietverstrekkers staan er nog net niet bij in hun handen te wrijven. Ook incassobureaus en deurwaarders zullen er geen traan om laten. Mag ik even afrekenen? Over de ruggen van schuldenaren wordt grif en grof geld verdiend. De schuldenindustrie floreert.

Een nieuwe creditcard

Het moet radicaal anders, vindt Lilian Linders, lector Beroepsinnovatie Sociaal Werk. Samen met Stijn Verhagen en Marcel Ham stelde zij het boek Verlossing van schuld en boete samen, onorthodoxe oplossingen voor onbetaalde rekeningen, over de schuldenindustrie en de hervormingen van de schuldhulpverlening, die naar haar mening echt geen langer uitstel verdragen. De geprotocoleerde, financieel-juridische aanpak die we nu hanteren, zegt zij, is te log, te traag, te dichtgetimmerd. Eer een oplossing gevonden is, is het probleem alweer anders. Sommige mensen zijn gewoon kansloos.

Waar begint en eindigt de eigen verantwoordelijkheid? Over morele aspecten is het laatste woord nog niet gesproken. Zelf zit Lilian Linders, hoogopgeleid en al, nog regelmatig te zweten op haar eigen financiële administratie. Zo makkelijk is het niet om overzicht te houden. Hoe eerlijk is het als bedrijven spullen blijven verkopen aan mensen zonder geld, waarom krijgen deze mensen makkelijk weer een nieuwe creditcard? Het wordt tijd, vindt Linders, dat hier een stop op komt.

Papier stapelen

Wat doet de schuldhulpverlening ondertussen aan oplossingen? Sociaal hervormer Marc Räkers van Stichting Eropaf! begint nog nét niet te schuimbekken als het hierom gaat. Schuldhulpverlers zijn mensen die hebben gekozen voor een sociaal beroep, zegt hij. Weet je hoe veel tijd ze aan contact met klanten besteden? Tien tot vijftien procent! Het is verziekt!

Gespreksleider Marcel Ham (l), slachtoffer van de schuldenindustrie Agnes en Marc Räkers

 
Waar het mis gaat, constateert Räkers, is de fase tussen een klein beetje en een niet meer te behappen schuld. De schuldhulpverlening geeft in dit hele stepping stone proces geen thuis.
Vertel mij maar niets, spreekt een sociaal advocate in de zaal haar diepe frustratie uit. Wat doen schuldhulpverleners eigenlijk, behalve enveloppen openmaken en papier stapelen? Om te beginnen staat al nergens omschreven wat ze zouden móeten doen?

Onorthodoxe oplossingen

Een professional uit Haarlem voelt zich aangesproken. Het is waar dat we veel te weinig tijd met mensen bezig zijn, geeft ze toe. Twee uur per dag, de rest gaat op aan afspraken maken, deurwaarders bellen, schuldeisers, enzovoort. Maar we werken hard aan oplossingen.
Wat het erg lastig maakt, zegt deze hulpverlener, is dat maar één op de twintig mensen die hulp zoekt, binnenkomt met een geordende map. Je moet gewoon vaak eerst met die papieren aan de gang. Wat ze anders zou doen als ze kon? Om te beginnen de deuren wijd openzetten voor iedereen. Mensen helpen vóór ze tot hun nek in de drek zitten.

Natuurlijk. Individuele hulpverleners zijn van goede wil. Maar ze zijn ook machteloze spelers in een systeem dat hun individuele inspanningen niet waardeert. Wat zou nou écht werken op praktisch niveau?
In de zaal komt de hands-on oplospotentie die al een tijdje gist, tot spontane ontbranding. Onorthodoxe oplossingen? We zijn allang bezig! Met informele netwerken bijvoorbeeld, initiatieven in de wijk, sociale cafés waar mensen geholpen worden met hun administratie. Een pilot van het woningbedrijf om huren van uitkeringen af te schrijven, zodat huurachterstand onmogelijk wordt. Aflossing in natura (een idee van Agnes, die best een dag per week wil schoonmaken bij het woningbedrijf).

Serieuze gamechangers zijn recente initiatieven als het Goede-Gierenfonds en de ONSbank (voor jongeren). Om verdere escalatie voor mensen met schulden te voorkomen, kopen zij schulden op en maken nieuwe afspraken met de schuldenaren. Deze kunnen zo op adem komen en krijgen de kans hun leven weer op de rails te zetten in plaats van steeds dieper in het moeras te zakken. De stress van een schuld die almaar hoger wordt, zo is al vaker geconstateerd, werkt alleen maar verlammend en contraproductief.

Paul Gofferjé (r), iniatiefnemer van ONSbank

Boeten

Deze banken nieuwe stijl, waarvan ook Pieter Hilhorst een aanjager is, zijn om diverse redenen hoopgevend. Ze betrekken gemeenten, woningcorporaties en andere partijen die belang hebben bij schuldsanering en laten hen hiervoor een redelijke bijdrage betalen. Op deze manier, zo zou je kunnen zeggen, halen zij het geld weg bij de schuldenindustrie, die mensen het liefst zo lang mogelijk ziet boeten.

Een enorme krimp van schulden dus. Maar ook een krimp van kosten, aangezien een schuldhulpverleningstraject al gauw 50.000 euro kost. (Kun je nagaan hoe veel goedkoper alleen al kwijtschelding zou zijn voor schulden veel lager dan dat bedrag!) En bovenal een veel sneller einde aan de onnodige vernedering van mensen met schulden. Er zijn erbij die drie jaar lang leven van letterlijk een paar tientjes per maand.

Marc Räkers (Eropaf!) maakt zich in dit verband druk over de preferente rol die de overheid zich heeft toebedeeld: de belastingdienst staat altijd voor in de rij bij het innen van schulden. Veel huisuitzettingen hebben te maken met de automatische verrekening van toeslagen, die geen rekening houdt met de beslagvrije voet.
Dat moet inderdaad anders, erkent Robert van Gerwen, projectleider bij de gemeente Amsterdam. En hij zal zich er hard voor maken ook. Van Gerwen draait in Amsterdam de pilot Warme Frontoffice, waarin hij de ouderwetse keukentafelgesprekken herintroduceert: op zoek naar werkbare oplossingen, in klein comité mét overheden, onder strakke regie.

Menselijke maat

Ideeën voor oplossingen zijn er nog genoeg, zo blijkt uit de tafeldialogen waarmee de meetup van Sinn en De Zwijger tot een einde komt. In de preventieve sfeer: sociale opleidingen breder insteken, integrale aanpak gericht op hoger inkomen, een basisinkomen voor iedereen, postorderbedrijven aanspreken, belasting versimpelen, problemen eerder signaleren via huisarts, school of kerk, een budgetbuddypool die mensen helpt met de administratie, nog meer social impact bonds zoals het Goede Gieren-fonds.

Via de schuldenaren: mogelijkheid kamers te verhuren of kans te betalen in natura zoals bij een taakstraf. En van de kant van schuldhulpverlening tot slot: charme-offensief, deuren open, traject verkorten door onder andere brieven simpeler maken, gebruik maken van ervaringsdeskundigheid, en de schuldhulpverlening in het basispakket van de verzekering (Qracht500).

Terug naar de werkelijke waarde en de menselijke maat, is de noemer waar veel van de genoemde ideeën en initiatieven onder te scharen vallen. Weg met de macht van een log en zichzelf verziekend systeem. Ruimte om te bewegen tussen de regels. Mensen weer in de ogen durven kijken.

---

De projecten van SINN (Sociale Innovatie Netwerk) zijn ondergebracht in Kennisland
Over het boek Verlossing van schuld en boete
ONSbank
Qracht500

---

Deze impressie is op eigen titel geschreven door Yvonne van Osch