Broodje Kennis en Holland Festival, lunchlezing Rebecca Breuer: Mode en identiteit, 27 mei 2014

It's the man inside that counts

Kleren maken de man, luidt het spreekwoord. Klopt dit, filosofisch gezien? Wat betekent mode en wat is de wezenlijke bijdrage daarvan aan onze identiteit?

Geschreven door Yvonne van Osch

Mooie vraag voor filosofe en kunstenares Rebecca Breuer, spreekster op deze tweede Hollandfestivalaflevering van Broodje Kennis aan Spui25. Breuer is juist bezig met het afronden van promotieonderzoek naar ‘een perspectief op mode dat zich voorbij representatie van identiteit beweegt.’

Mode en identiteit zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, hoorde Breuer ooit op het Amsterdam Fashion Institute, waar ze lesgeeft. Kijk naar de creatieven, werd er gezegd, die zijn vaak zwart gekleed. Ze kon het niet ontkennen, het gold ook voor haar. De westerse mens, volgens exactitudes.com, is naar houding en kleedgewoonten in groepen met frappante gelijkenissen in te delen, van Rotterdamse rebel en Sint-Petersburgse topshoppers tot Milanese Cool Café en Latte lovers. Aandoenlijk! Terwijl we denken uniek te zijn, blijken we stuk voor stuk te buigen voor de dresscode van de groep waarmee we ons willen verbinden.

De sapeurs

Er moet toch meer aan identiteit zijn dan mode? Het onderzoek van Breuer sluit aan op de voorstelling Coup Fatal (16, 17 en 18 juni in de Stadsschouwburg). Hierin verkennen countertenor Serge Kakudji en 13 muzikanten uit Kinshasa diverse uithoeken van muziek en dans in een gulle ode aan de sapeurs. De sapeurs vertegenwoordigen La Sape (La Société des Ambianceurs et Personnes Elégantes).  Zij zijn de
paradijsvogels die opvliegen uit een door oorlogsleed getekend Congo, een groep mannen die besloten hebben het leven te vieren ongeacht de omstandigheden, met een bijna koppige vitaliteit uitgedrukt in kleding vol zwier, kleur en savoir vivre. Er wordt gezegd,’ zegt Breuer, ‘dat zij daarmee tegen vroegere overheersers ageren.’ Wie zegt dat naast het eresaluut voor de bekende modemerken die zij in hun outfits combineren níet de hoon voor westerse waarden te herkennen valt? It’s not the price of the suit, meldt een filmpje van de sapeurs, it’s the man inside that counts.

Spel

Aha! Maar als dat zo is, waar zijn die kleren dan nog voor nodig? En wat hebben de machtige modehuizen met de smaak van de dandy’s gedaan? Het idee, zegt Rebecca Breuer, is dat je met kleding kunt zijn wie je wilt. Als je dan tóch tot een bepaalde groep moet behoren, dan zorgen afwijkende details er wel voor dat je je van de massa onderscheidt. De sapeurs zijn al één groot accent in de massa, zij hebben geen extra accessoires nodig. Wij wel. En de producenten zullen ons niet ontmoedigen. Play with fashion, luidt een van de reclameslogans, play with yourself. Uniciteit in eenvormigheid? Ook cultuurhistorica Elizabeth Wilson wees op het ambigue karakter van mode, vertelt Rebecca Breuer. Mode is een spel, vindt zij, het heeft geen kern, niets onveranderlijks. De Amerikaanse filosofe Judith Butler noemt het een performance van identiteit. Het drukt niets wezenlijks uit. 

Kapstok

Vanitas, mode is uw naam. Daar sta je met je Armani en je Versace. Je bent gewoon een kapstok! Is dit waar filosofe Breuer heen wil? In ieder geval, zo bekent ze zonder gene, verruilt ze eenmaal thuis onmiddellijk haar nette kleren voor een joggingpak, zonder wezenlijk te veranderen. Want hoe het zit, dames en enkele heren, met kleding als hygiënefactor van onze identiteit? Die is het product van geraffineerde marketing, te koop in de winkel! En de tol ervan, nog belangrijker: slavernij en uitbuiting, schommelende peertjes boven rijen met naaimachines vergroeide vrouwen, de uitputting van de aarde. ‘Onlangs is er weer een superoutlet geopend op het Rokin, de H&M’s zijn nauwelijks meer aan te slepen… dit kan zo echt niet langer.’

Verbinding

Hoe, vraagt Breuer zich af, kunnen we voorbij de mode om uitbuiting te stoppen en recht te doen aan de complexiteit van ons wezen? Ze ging te rade bij Gilles Deleuze, filosoof van het postmodernisme. Hij dacht niet in zijn, maar in worden. Worden door continu veranderen en het aangaan van nieuwe verbindingen.

Verbinding voegt iets wezenlijks aan verbonden elementen toe. Zoals een fiets van sta-in-de-weg pas een handig voertuig wordt met een fietser erop. Misschien, zo filosofeert Breuer, dat onze identiteit alleen in synergie wordt uitgedrukt. Wat haar bijvoorbeeld zo trof aan de sapeurs was het uitgebreide poetsen van hun schoenen. Ineens zag ze het. Schoenen beïnvloeden de manier waarop we lopen en bewegen. En daarin zijn we wél uniek. 

Coup fatal

Doodstil kijkt het publiek nu naar een filmpje van repetities voor Coup Fatal, de voorstelling geïnspireerd op de dandy’s van Kinshasa. We horen opera, ritme, muziek. We zien dans, beweging, erotiek. Een aangaan en loslaten van verbindingen. Maar het meest van al: mannen die van het leven genieten en thuis zijn in hun huid. 

Tekst is overbodig. Dit! Hier gaat het om. Een vrouw uit het publiek, kunstenares Soheila Najand, herkent dankbaar de overweldiging van kunst. Een overwinning van menselijke eigenheid op het dictaat van de markt. ‘Het liberalisme is onze dagelijkse voeding geworden,’ zegt ze, ‘alles is tot product gemaakt!’ Najand wil weten hoe Rebecca Breuer de toekomst ziet. De inzet van de promovenda is bescheiden. ‘Ik kan de wereld niet veranderen. Ik kan de mode niet veranderen, ik kan hooguit onze gewoonte in denken over identiteit aan het licht proberen te brengen. En als ik klaar ben met mijn proefschrift, ga ik weer terug naar mijn eigen kleren maken.’

---