Impressie van Tegenlicht Meet Up #39 Nederland kantelt op 25 februari 2015

Nederland kantelt... een beetje

Kont tegen de krib, bottom up, alles moet anders! De beweging Nederland kantelt is groeiende. Maar gaat het snel genoeg? Hoe sterk zijn de tegenstrevers? Wat doet de politiek? In een afgeladen De Zwijger houden geestdrift en scepsis elkaar in balans.

Gepost door Yvonne van Osch op 26 februari 2015


'Doen is het beste wat er is.' Een even simpele als treffende leus in VPRO's Tegenlicht op 22 februari 2015. Evenementencateraar Luuk Domhof wil de snackbusiness vergroenen. Hij begint bij zijn eigen gebruikte frituurvet, dat als biodiesel de miniraffinaderij in zijn loods verlaat om de tank van zijn auto in te gaan. Geen afval, geen uitstoot, en als je morst lost het vanzelf weer op, zegt een trotse groene ondernemer. Domhofs volgende droom is al in maak: de zogenaamde groentainer, een patatkar geheel op zonne-energie.

De patatkar op zonne-energie van Luuk Domhof (gerealiseerd in 2016)

Echte vernieuwing - in wonen, werken, ondernemen, het sociale domein - zal van mensen als Domhof moeten komen. Van 'frisdenkers', 'koplopers', 'kantelaars'. Dat denkt Jan Rotmans, evangelist van de beweging Nederland kantelt. Rotmans ziet al enkele jaren naar het grote ogenblik uit. We hebben nu zo'n 250.000 kantelaars in Nederland, zegt hij. Als dat oploopt naar 2,5 miljoen, 20% van de bevolking, dan is het gebeurd... dan gaan we kantelen.
Is dat zo? En zoja, wat staat ons eigenlijk nog in de weg? Daarover gaat het gesprek in Tegenlicht Meet Up, de periodieke kruisbestuiving van docu en live-debat, in Pakhuis De Zwijger, op 25 februari.

Niet over de ruggen van werknemers

Aanwezig uit de voorhoede van de kantelbeweging is Remmelt Schuuring. We zien hem ook in de uitzending van Tegenlicht bij zijn zelfgebouwde huis in de groene leegte. Lawaaihemd, klompen, professorhaar... niets dat naar de schoonmaakbranche verwijst waarin hij recent nog een grote speler was. Schuuring had er genoeg van gekregen en was eruit gestapt, maar rust had hij niet zolang hij het oude machtsspel zag, de verspilling aan management, de terreur van goedkoop aanbesteden over de ruggen van werknemers.
Zijn antwoord kwam eind 2013: een schoonmaakcoöperatie, waarin werknemers zelf de eigenaars zijn en regie houden over hun eigen werk. Schoongewoon maakte in 2014 al een winst van 9-10%. Een winst die niet verdwijnt in de zakken van een grote man achter een groot bureau. Die man, voorspelde een van de gelukkige werknemers, die verdwijnt straks. Want die denkt alleen maar aan geld.

Inmiddels is er ook een Hélpgewoon, een coöperatie voor jeugdzorg, welzijnswerk en thuiszorg in de IJsselstreek. Zelfde opzet, zelfde enthouiasme, trots en arbeidsvreugde. De klant denkt nog steeds dat het te mooi is om waar te zijn, zegt coördinator Joke van de Schoor in De Zwijger. 'Wat zijn de addertjes onder het gras, vragen ze. Ik zeg dan: ik zou het niet weten. Dat meen ik echt.'
Ga gewoon beginnen, raadt Schuuring mensen met ideeën aan. Niet alles opschrijven, dat is maar voer voor juristen. Gewoon doen. Je kunt wel duizend beren op de weg bedenken! Als je er een tegenkomt, verzin je ook wel weer een oplossing. Angst is altijd een verziekende factor. En geld? Veel heb je niet nodig. Stuur van tevoren rekeningen, de klant betaalt.

Ons eigen vliegtuig

Schoongewoon en Hélpgewoon zijn mooie kleinschalige initiatieven van een ondernemend groepje mensen. Is iets dergelijks ook voor de bulk van werkend Nederland weggelegd? Hoe realistisch is eigenlijk de kans op een algeheel kantelen?
Weinig realistisch, denk Joost Berkhout, die onderzoek doet aan de UvA naar sociale bewegingen in West-Europa. Het zal moeilijk zijn, zegt hij, om 2,5 miljoen mensen op de been te krijgen met één gezamenlijk doel, zoals je bijvoorbeeld wel ziet in een land als Egypte. De belangen zijn te diffuus, er is...
Wat? De kantelaars in de zaal staan op. Niet zo pessimistisch zeg! Ken je Next Level Democracy al? Het zal niet lang meer duren of we bepalen zelf waar het publieke geld naartoe gaat. We staan wel degelijk aan de vooravond van een totale regime change. Je hebt Joris Luyendijk over de banken gehoord? Er blijkt niemand meer in de cockpit te zitten. Nou, hoeft ook niet, want we hebben straks allemaal ons eigen vliegtuig!

Goed, oké, sust mediator Bart Krull. Maar zou een gemeenschappelijke agenda evengoed niet handig zijn? Voor collectieve actie heb je organisaties nodig, leiders die capabel zijn, aanpassing van regelgeving, en een heel lange adem. Kijk naar Duitsland, daar heb je een invloedrijke groep als Energiewende, maar die stamt al uit de jaren 1980 en kreeg de wind mee door een ramp in Japan.
Kantelen per sector heeft wel toekomst, denkt onderzoeker Berkhout. In de zorg is die ontwikkeling al onstuibaar. Wat is de ideale schaal? Een vertegenwoordiger van de denktank Zorgdenkers laat weten dat het is gelukt een groep van 30.000 werknemers zelfsturend te maken. Hem valt op dat veel initiatieven vooral symptomen bestrijden. Je moet kijken naar de oorzaken van knelpunten, dan pas kun je initiatieven naar macroniveau tillen.

Bureaucratische groepseks

De overheid heeft natuurlijk een grote rol. Nou ja, zegt Frank van Erkel, programmadirecteur Organisatieontwikkeling in Amsterdam, in zoverre dat het onze taak is om aan te sluiten bij de ontwikkelingen. Burgers hebben meer kennis dan wij, dus straks moeten wij nederig bij die burgers aan gaan kloppen om te mogen participeren. Niet andersom.
Jurgen Hoogendoorn is aangesteld om deze lonkende revolutie in Amsterdam te dienen bij de grootste reorganisatie uit de geschiedenis van de hoofdstad. Hij schetst hoe het normaal gaat als zo'n reorganisatie eraan komt: de gepakte mannen kruipen in hun glazen hokjes voor bureaucratische groepseks en daaruit wordt dan wéér een rapport of analyse geboren. Dat moet je dus niet hebben. 'Ik zei: laten we maar gewoon op weg gaan met een vrolijke karavaan, als een gideonsbende onder de radar van de reorganisatieimpuls...'

KLinkt heel swingend, vindt de zaal, maar wat betekent dat concreet? Hoe ga je al die 13.000 Amsterdamse ambtenaren meekrijgen? En de aanbieders, de leveranciers? Een kleine zorgaanbieder klaagt dat alles al dichtgetimmerd was voor ze ook maar iets aan te bieden had. Mijn angst is dat de grootste schreeuwers het meeste geld krijgen, waarschuwt een vrouw uit de stadstuinbeweging. Ze zag anderhalf miloen subsidiegeld dat zij héél goed kon gebruiken naar een piepklein hofje gaan, dat toevallig de pr goed op orde had. Dat kan, erkent Hoogendoorn. Maar angst mag nooit een argument zijn om iets niet te doen.

Ruimte in de regels

Alles is in ontwikkeling, zegt Van Erkel, het kan niet in één keer. Wat we vooral willen is mensen een stem geven. Meedenkkracht. Mensen zoeken houvast bij tradities of een theoretisch kader. Dat moeten we loslaten. We moeten durven experimenteren. Zoals in het initiatief De Nieuwe Wibaut, een praktijkleergang voor ambtenaren om op een andere manier naar gebiedsontwikkeling te kijken.
Een vertegenwoordiger van een locale partij ziet de ervaren onzekerheid onder ambtenaren als 'het veld der mogelijkheden'. De gemeente zou vooral regels los moeten durven laten, vindt hij. Zorg ervoor dat er geen bouwvergunning nodig is als we een kapelletje op ons dak willen bouwen. Van Erkel: Helemaal mee eens! Regels zijn nodig, maar er moet ook ruimte in de regels zijn. En dat is er!

---

Kijk hier de uitzending terug van Tegenlicht in februari 2015, over het nieuwe tijdperk dat we op het punt stonden te betreden, het tijdperk waarin we zélf de samenleving zouden organiseren.

---

Deze impressie is op eigen titel geschreven door Yvonne van Osch