Yvonne van Osch
Albanese cultuur #1


Gendergelijkheid in Albanië?

Gelijke rechten voor mannen en vrouwen? De gemiddelde Albanees wijdt er ongeveer nul gedachten aan, maar regisseuse Klaudia Piroli strijdt met verve verder. Langs het pad van de kunsten en met kleine stappen die zelden over rozen gaan. Waar is ze aan begonnen? En hoe houdt ze het vol? 

januari 2023 


Het is een herfstige donderdag in Tirana en het wat achteraf gelegen Tulla Culture Center is leeg op Klaudia Piroli en de interviewer na. Lange bar, schemerlampen, industrieel hout. Krullende kleedjes en volop beton met visuele kreten. Een sfeer van underground die je in Albanië op zeer weinig plaatsen aan zult treffen. Klaudia Piroli (28) is er dagelijks coördinator. Een veeleisende functie, die ze combineert met het schrijven en regisseren van theaterstukken over vrouwen en hun positie. In mei 2022 ging haar zesde voorstelling in première. Pa ze (Zonder geluid).


klaudia pa ze 1 pa ze 2
pa ze 3 pa ze 4

Regisseuse Klaudia Piroli en opnamen uit Pa ze (@piroli-klaudia)



Tribale wetten en gebruiken

In deze bewerking van het Canadese Mouthpiece uit 2015 worstelt een jonge vrouw met het patriarchaat dat het leven van haar moeder getekend heeft. ‘De link met onze post-dictatoriale samenleving ligt er misschien niet heel dik bovenop,’ zegt Piroli, ‘maar in beide gevallen gaat het om onderdrukking van de vrije wil, van jezelf. Wat is dat zelf, is de vraag die mij bezighoudt. Wat betekent de vrijheid om jezelf te zijn? Hoe vind je een eigen stem?’

'Het is een vraag die voor iedereen relevant is, maar voor vrouwen in Albanië nog eens een hoop extra lading heeft. Ons land is gedrenkt in traditie,' zegt Piroli, 'in tribale wetten en gebruiken die teruggaan op de Kanun, het middeleeuwse wetboek van de bergen. Vrouwen stellen in die wetten weinig voor, ze zijn geheel ondergeschikt aan het andere geslacht. De voorrechten zijn voor mannen, de voorschriften voor ons. Doe dit, laat dat, ook ik heb mijn halve leven niets anders gehoord.'

Rollen

Wil je daar iets aan doen, weet Piroli, dan zul je in ieder geval veel moed en een lange adem moeten hebben. Haar strijd voor gendergelijkheid is om te beginnen een pleit voor diversiteit. ‘Kijk eens op straat. Is het je opgevallen dat bijna alle meisjes hun haar lang dragen en qua kleding op elkaar lijken? Waarom doen ze dat? Omdat iedereen het doet. Om niet anders te zijn, enstreamer de goedkeuring van mannen maar niet op het spel te zetten. Heb je kort haar, dan wordt gedacht dat je lesbisch bent. En o, dat zou wat zijn! Ik heb het zelf gemerkt,' zegt ze. Ze wil het niet veroordelen. 'Het komt ergens vandaan. Maar ik wil het wel veranderen. Op mijn manier.’

Zelf had ze ook lang haar toen ze 18 was. 'Ik verfde het in alle kleuren en heb het op een dag afgeknipt. Voor mij stond dat voor onafhankelijkheid, regie nemen, mezelf laten zien. Ik was ongelukkig, vocht met mezelf en mijn omgeving. Als ik mijn leven niet kan veranderen, dacht ik, dan in ieder geval mijn uiterlijk. Ik wilde en wil ook nu niets doen alleen omdat het van me verwacht wordt. De hel, dat zijn de anderen, schreef Sartre. Ik begrijp heel goed wat hij bedoelde.’

Soms moet je je tanden laten zien, denkt Klaudia Piroli, of je wilt of niet. ‘Van de week nog, een man aan de bar. Hij wilde een glas dat letterlijk twee meter bij hem vandaan stond. In plaats van een stap opzij te doen vroeg hij mij erom. Doe het zelf, zei ik, maar niet zonder moeite. We zijn het zó gewend. We hebben nooit geleerd elkaar te zien voor wie en wat we zijn. We zitten vast in rollen.’

Kleuraccent in een zee van grijs

Vrijheid is geen absoluut begrip. Het staat altijd in relatie tot iets anders. Zo kan het zelfs de lucht zijn die je binnen zuigt nadat je keel is dichtgeknepen. Hoe vind je je positie in een maatschappij die zo grondig uit het lood geslagen is als die waarin Klaudia Piroli leeft? vrij Wie het boek Vrij van Lea Ypi heeft gelezen, kent het decor van de jaren waaruit het huidige Albanië is gegroeid. Enver Hoxha en zijn partizanen hadden het land in 1944 bevrijd van de Duitsers, die in 1943 de Italianen hadden verjaagd. Een nieuw Albanees bewustzijn was opgebloeid. Onder ‘oom Envers’ leiding zou de communistische heilstaat in glanzende pracht verrijzen.
In het begin leek dat daadwerkelijk te gebeuren. Grote landbouw- en industrialiseringsprojecten kwamen op gang, een enorm aantal mensen leerde lezen en schrijven. Maar de grote leider overspeelde zijn hand, fabrieken bleven onbenut, voorraadschuren leeg. Van de beloofde heilstaat was na enkele decennia weinig over dan een utopie die met keiharde leugens in stand gehouden werd.
De Sigurimi, de staatsveiligheidsdienst, was overal en zag alles. Angst om op te vallen beheerste de mensen, en tekorten maakten hun leven en hun huizen zo grauw, dat een binnengesmokkeld leeg colablikje met een roos erin het hoogst haalbare werd. Je ziet de trofee op het omslag van Ypi’s boek. 

Apathisch

lacEen knallend kleuraccent in een zee van beige. Klaudia Piroli kent het blikje. Ze kent de eenzame strijd van haar ouders en hun generatie. Het communistisch regime was nog maar drie jaar voorbij toen ze 1994 in Laç geboren werd, een fabrieksstad halverwege Tirana en de ‘vervloekte bergen’ van het noorden, met een franciscaner klooster in de nabije heuvels als enige claim to fame (zie foto). Wie niet naar het buitenland was gevlucht, keek smachtend naar de rijkdom uit. Zou die zich vanuit het westen vanzelf over het volk verspreiden, zoals sommigen nog steeds geloofden? Integendeel. Er was werkloosheid, armoe, huiselijk geweld.

Klaudia verliet het slagveld van verloren dromen om in Tirana kunst te studeren. Maar ook hier wachtte teleurstelling. In plaats van de bruisende broedplaats die ze hoopte te vinden, trof ze een leger van uitgebluste professoren, met een zeer behoudend idee van kunst. ‘Heel cynisch,’ geeft ze toe. ‘Ze waren deel geworden van wat ze zelf bestreden hadden.’

Eeuwen overheersing (Romeinen, Byzantijnen, Visigoten, Ottomanen, Italianen, Duitsers) hebben hun sporen in het dna van Albanië achtergelaten. Het is een land waar winnaars en verliezers soms recht tegenover elkaar lijken te staan. Het opkomend toerisme is hoopgevend maar spekt voorlopig vooral handige ondernemers met goede politieke vrienden. Corruptie en nepotisme zitten net zo diep als de gelatenheid van mensen die er niet van kunnen profiteren. Het is niet iets wat je in één of twee generaties kwijtraakt, weet Piroli. ‘Als mensen apathisch zijn, is daar een reden voor. Welke keuze heb je? Of je spreekt je uit en weet niet of je volgende maand nog een inkomen hebt. Of je zwijgt en wordt een zombie.’

Loskomen

Er is een derde manier. Weggaan, naar het buitenland, zoals honderdduizenden deden sinds de val van het communisme. Of naar een andere plaats, zoals zij deed. Dat de Albanese wegen avontuurlijk en vol verrassingen maar ook volstrekt ontoegankelijk kunnen zijn, is duidelijk. Hoe ze het volhoudt? 'Ik zeg het eerlijk,' zegt ze, 'er zijn dagen dat ik mezelf uit bed moet slepen. Wat heeft het voor zin, denk ik dan, er verandert hier toch niets. Maar dan hoor ik weer de woorden van mijn moeder. “Sta op kind. Sta op en was je gezicht.” Er is iets om voor te vechten, bedoelde ze. Doe iets om je land vooruit te helpen. Help ons genezen. Zij heeft zelf geen keuze gehad. Ik voel een dubbele verantwoordelijkheid.’

Des te belangrijker zijn de hard bevochten momenten van beloning en triomf. Ze moet zich dwingen daar af en toe bij stil te staan. 'Pa ze was mijn eerste stuk dat op een groter podium is gebracht, het Experimenteel Theater in Tirana. Het publiek is daar vooral met een klassieker repertoire bekend, dus het was heel spannend, maar wat ik hoopte gebeurde. Na afloop ontstond een gesprek. Eerst aarzelend en heel zacht, toen steeds vrijer en luider. Ik was zo blij. Dit is hoe ik denk dat we het moeten doen. Loskomen van rollen door erover te praten. Door kunst. Educatie. Elkaar zien. Daar geloof ik in.’

www.tulla.tv
www.facebook.com/tullacenter
www.instagram.com/piroli.klaudia/






Hoe zit het met gendergelijkheid?

De EU kapittelt Albanië

Albanië loopt ver achter als het gaat om vrouwvriendelijkheid en gendergelijkheid, zo valt op te maken uit punt 52 van de ontwerpresolutie die het Europees Parlement in 2021 heeft opgesteld voor toetreding van het Balkanland tot de Europese Unie. Zij maant hierin:
Albanië met klem zich meer in te zetten voor gendergelijkheid en vrouwenrechten, onder meer door voorrang te geven aan gendermainstreaming en nauwer samen te werken met het maatschappelijk middenveld, in het bijzonder met vrouwenorganisaties; roept wetgevers in Albanië op stappen te nemen om ervoor te zorgen dat vrouwen goed zijn vertegenwoordigd in alle besluitvormingsfuncties en om de gebrekkige naleving van de rechten van vrouwelijke werknemers, genderstereotypering, het gebrek aan genderevenwicht evenals de genderloonkloof op de arbeidsmarkt verder aan te pakken; is in dit verband ingenomen met het feit dat het huidige kabinet voor het eerst in meerderheid uit vrouwen bestaat; wijst op de aanzienlijke genderbepaalde verschillen op het gebied van de arbeidsparticipatie en de kwaliteit van het werk, het feit dat er te weinig wordt gedaan tegen seksuele intimidatie op de werkvloer, discriminatie in het kader van wettelijke bepalingen in verband met moederschapsverlof en het gebrek aan capaciteit op het gebied van kinderopvang en voorschoolse opvang;

Maar wat blijkt? Albanië doet het beter dan Nederland!

Sinds haar oprichting in 2006 meet het World Economic Forum (WEF) voor 145 aangesloten landen jaarlijks de kloof tussen seksen in 1) economische deelname en kansen, 2) graad van educatie, 3) gezondheid en zorg en 4) politieke macht.

Wat blijkt uit het rapport van zomer 2023? Voor alle landen samen is sinds 2006 de kloof voor 68,6% gedicht. Nederland springt er ten opzichte hiervan gunstig uit met 77,7%. Maar Albanië doet het nog beter! Daar is de kloof voor 79,1% opgeheven. Is Nederland met de vooruitgang op plaats 28 van de wereldranglijst gendergelijkheid terechtgekomen, Albanië is opgestoten naar plaats 17!

Eat this, EU, zal premier Edi Rama denken. Nu jullie weer.

Hoe kan dat? 

Wat kan die geweldige stijging en koppositie verklaren? Het getroebleerde Balkanland komt natuurlijk van ver, dat moet een factor zijn. Bij lage cijfers betekent een stijging procentueel al gauw meer dan bij hoge cijfers. Maar dan nog.

Wat opvalt in het WEF-rapport is vooral de progressie in arbeid en lonen. Zo is het verschil in beloning tussen mannen en vrouwen voor hetzelfde werk in Albanië voor 85,8% geslecht tegenover 65,4% in Nederland. Gaat het om gemiddeld loon, dat is dat 75,6% respectievelijk 61,1%. De kloof tussen aantallen mannen en vrouwen in topposities is in Albanië voor 51,8% gedicht, in Nederland nog maar voor een schamele 35%.

Van de werkende mensen werkt in Albanië overigens 24,4% van de vrouwen parttime en 15,4% van de mannen. In Nederland is dat 77,7% om 45,6%. Het bruto binnenlands product per capita is in Albanië (officieel) 13.300 euro per jaar, in Nederland 51.800.

Komt toetreding hiermee dichterbij?

Hoe betrouwbaar de WEF-cijfers zijn? Dat is moeilijk te zeggen. Het zal om officiële cijfers gaan, en je weet niet wie deze verstrekt. Daarbij is het aandeel van de informele economie in Albanië hoog (denk maffia, wietplantages, zwart geld), wat betekent dat veel data het daglicht nooit zullen zien.

Toch blijft het opvallend. Saillant. Is toetreding van Albanië tot de EU hiermee weer een stapje dichterbij gekomen? In ieder geval mag het Europees Parlement in punt 52 misschien wel een klein toontje lager zingen.

 Wil je reageren? Heb je relevante info? Mail




Een ander stuk met vrijheid en kunst als thema
Andere stukken over diversiteit

Terug naar het overzicht van Albanië
Naar mijn homepage
Naar mijn portfolio





Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100


mail linkedin twitter