Yvonne
van Osch
Albanië
queer activisme
Interview
lhbti-activiste Xheni Karaj
Homofobie
zal overgaan in tirannie en vrouwenhaat
Wakker worden! In
Nederland
mogen we nu dan eindelijk langzaam uit onze
lome democratische vredesdroom aan het ontwaken zijn, veel Albanezen
weten het al jaren: een wereldwijde golf van onderdrukking is onderweg.
‘We moeten opstaan en ons laten horen,’ waarschuwt
de Albanese activiste Xheni Karaj. ‘Zwijgen is
dodelijk.’
maart
2025
Ze staat te boek als eerste openlijke lesbienne van Albanië,
Xheni Karaj. Haar coming out kwam ongepland, in 2012, tijdens een live
debat op nationale televisie tussen voor- en tegenstanders van een Gay
Pride in Tirana. Murat Basha, toenmalig leider van de conservatieve
PLL, had minutenlang vrijuit vijandig commentaar op de
lhbt+-gemeenschap zitten
ventileren, toen ze het op de tribune niet meer uithield, letterlijk en
figuurlijk uit de schaduw trad en de man in heldere woorden de les las.
Dubbele levens
Dat het was vanwege mannen als hij - mannen gedrenkt in de luxe van een
patriarchale meerderheid, die denken dat wat zij niet zien ook niet
bestaat - dat mensen als zij zich schuil moesten
houden. We gaan stoppen met onze dubbele levens, liet ze Basha
weten, het is klaar. We zijn er, we zijn met meer dan je denkt, en we
hebben hetzelfde bestaansrecht als ieder ander. Wen er maar aan.
Het werd een historische show van Opinion op TV Klan. En een hemelpoort
moet zijn opengegaan voor tienduizenden als cis-gender hetero acterende
Albanezen, het moment dat de verblufte Basha er na lang schreeuwen en
zwaaien met zijn zegelring mokkend het zwijgen toe deed. Zoveel en
zo’n welluidend protest uit de mond van een vrouw...
Voor Xheni Karaj, die er toen al een jaar of drie van ondergronds
activisme op had zitten, werd 2012 het jaar van de vrijheid.
‘De eerste Gay Pride in Tirana is er gekomen,’ zegt
ze. ‘We fietsten over de Boulevard van de Martelaren. We
waren met ons twaalven, het regende, en tegenstanders gooiden
traangasbommen. Maar het kon ons niet schelen, we waren eruit.
Zichtbaar voor iedereen. Ik heb me nooit meer zo trots en vrij gevoeld
als toen!’
Ziekelijke gril
Het zegt genoeg. De vrijheid om te zijn wie je bent… het is
in Albanië niet vanzelfsprekend. Tot voor 2010, het jaar dat
een verbod op discriminatie er de wetboeken haalde, werd
homoseksualiteit nog gezien als een ziekelijke gril uit het westen, die
aan de Balkan wel voorbij zou waaien. Ook Xheni zelf dacht als meisje
dat ze het enige was dat op andere meisjes viel. ‘De algemene
opinie is in de tijd wel wat gedraaid,’ zegt ze,
‘maar de strijd om gelijke rechten wordt alleen maar feller. Er
mag dan een wet zijn die ons zou
moeten beschermen, implementatie en handhaving blijkt iets heel anders.
Nog steeds gaan jongeren met een andere seksuele
oriëntatie of genderidentiteit vroegtijdig van school en
duiken ze onder uit angst voor geweld. Nog steeds worden gays en
transgenders door werkgevers geweerd en door collega’s
weggepest. De politie kijkt weg. Desinformatie en haatdragende teksten
blijven onweersproken, zelfs in het parlement. Onze premier Edi Rama,
iemand die zichzelf graag als vernieuwer presenteert, hebben we nog
nooit op een Gay Pride gezien.’
Ook als het gaat om wetten blijft Albanië achter.
‘Het homohuwelijk is hier nog steeds niet legaal.
Kinderen van homoparen worden om die reden niet erkend, waardoor ze
officieel niet bestaan en in feite illegaal zijn. Stel je voor. Er is geen erkenning
voor gekozen gender en transpersonen hebben geen toegang tot
hormoontherapie, waardoor ze voor hun transitie op de zwarte markt zijn
aangewezen.’
Hate-speech en
geweld
De Rainbow-index
van ILGA die jaarlijks de mate van gelijkheid tussen
queers en anderen in kaart brengt, geeft voor 2024 bij Albanië
een score van 36% en voor Nederland van 59%. Het verschil is met name
gelegen in de legale erkenning van genderdiversiteit en wettelijke
bescherming bij het vormen van een familie. Net als Albanië
kent Nederland nog geen expliciet verbod op conversietherapie en op
niet-therapeutische ingrepen bij intersexe babies.
Xheni Karaj ziet de index als een indicatie, niet als standaard.
‘Waar het om gaat, is dat je in West-Europa de wet en de
instituties (nog) achter je hebt staan,’ zegt ze. ‘In ons
land zijn we goeddeels aan willekeur overgeleverd.’
Zelf krijg Karaj bijna dagelijks met discriminatie te maken. Hatelijke
opmerkingen, fysiek geweld. Ze gaat tegenwoordig zelfs
met een omweg naar huis omdat ze door kinderen met stenen wordt
opgewacht. ‘Ik ben al diverse keren bekogeld. De jongste van
de groep is 5!’
Wereldwijde
anti-queerlobby
Kan dat gewoon? ‘Ja, dat gebeurt. Homofobie is via alle
mogelijke kanalen terug de huiskamers en leslokalen
binnengesijpeld,’ zegt ze. ‘Vergis je
niet. De strijd is niet
gestreden. Integendeel. De wereld is vol Basha’s. Vol
Poetins, Trumps, Orbans en Tates, die dromen van een wereld zonder
queers of tegengeluid.’
Ze merkt het al een aantal jaren om zich heen: een groeiende antipathie
én aanvaarding van de antipathie tegen de groep die zij
vertegenwoordigt. Die groep is de spreekwoordelijke kanarie in de
kolenmijn. ‘Als lhbt+-rechten
onder druk staan, is dat een signaal dat er anti-democratische krachten
aan het werk zijn, die niet ophouden bij deze minderheid. Ze zullen
niet alleen ons terug de kast in willen drijven,’ zegt Karaj,
‘maar een einde willen maken aan de vrijheid van alle
minderheden. En daarna van vrouwen. Dat is wat ze als ultiem doel op
het oog hebben: onderwerping van de helft van de
wereldbevolking.’
Xheni Karaj
Xheni
Karaj is
directeur van AleancaLGBT,
dat samen met Pro
LGBT en
Pink Embassy
de voorhoede vormt voor bescherming en versterking van de
queer-gemeenschap van Albanië. Aleanca spant onder andere
rechtszaken aan, helpt bij asielaanvragen, regelt opvang, organiseert
workshops en educatieprogramma’s en beheert een
gemeenschapsruimte in Tirana, waar ze ook
voorzien in hiv-testen.
In 2022 werd
Xheni Karaj samen met de Oegandese Frank Mugisha door het
internationale Civil Rights Defenders uitgeroepen tot Verdediger van
Mensenrechten van het jaar.
‘Wees niet naïef,’ waarschuwt ze,
‘jullie komen in Nederland ook aan de beurt. De
anti-queerlobby is allang geen lokaal of nationaal verschijnsel meer.
Het gaat hier om een goedgeorganiseerde wereldwijde beweging van
religieuze en rechts-extremistische instituties die zich hebben
verenigd en die bulken van het geld om hun agenda’s
uitgevoerd te krijgen door het uitspuwen van enorme hoeveelheden
desinformatie in virulente haatcampagnes.’
‘Het zijn dezelfde krachten die in 2022 een einde maakten aan
het historische arrest Roe versus Wade uit 1973, waardoor abortus in
bepaalde staten van de VS nu weer strafbaar is. En als we niets doen,
gaan we terug naar een tijd die iedereen in het westen dacht achter
zich te hebben gelaten.’
De toekomst van
Nederland
Wat kunnen we doen? Je zou het ironisch kunnen noemen dat wij,
Nederlanders die in vrijheid, comfort en welvaart zijn opgegroeid, nu
in een sociaal en historisch geteisterd land als Albanië te
rade zouden moeten gaan. Maar het zal eerder een teken van de tijd
zijn. Een tijd die meer dan ooit om waakzaamheid en veerkracht vraagt.
Precies dat waarin Xheni Karaj zoals alle Albanese
activisten is gemarineerd. ‘Organiseer jezelf,’
zegt ze. ‘Als queers, als vrouwen, als gelijkgestemde
progressieve denkers. Zoek elkaar op, maak een plan. Zorg dat je
zichtbaar bent, in scholen, op straat, in het publieke en politieke
debat, en dat je boodschap wordt gehoord. Accepteer het niet als iemand
de feiten verdraait, ken de waarheid. Wees solidair. En vecht! Wees je
bewust waaraan je je vrijheid te danken hebt gehad. Laat het niet aan
anderen over.’
Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100