Yvonne
van Osch
Albanië
ouderenzorg
Interview Marleen
van de Voorde
Droevig weinig geregeld
voor grijs Albanië
Eenzaamheid,
lekkende daken, een pensioentje van niets. Het is droevig gesteld met
de ouderen in Albanië, ervaart Marleen van de Voorde nu al
meer
dan 30 jaar lang. Sinds 2012 heeft ze in Korçë haar
eigen
Vila Kenedi, goed voor 31 bewoners.
Haar droom: een gesloten vleugel voor demente senioren.
april
2025
Marleen van de Voorde is van ver gekomen. In 1993 zette de
verpleegkundige uit het Belgische Lembeke voor het eerst voet in het
Balkanland. Met vrijwilligers van Dorcas bezocht ze ouderen in
Korçë, een mooie stad in het zuidoosten, waar
de elegante penseelstreek van een Franse tijd
(1916-1920) hier en daar nog zichtbaar is. Achter de voordeuren
domineren op veel plaatsen echter armoe en leed.
De schok was groot. 'Je hoort altijd dat wij in West-Europa kil met
onze ouderen omgaan,' zegt Marleen, 'en dat het in armere
landen beter is. Albanezen houden ook graag vol dat ouderen veel
respect genieten. Maar wat ik hier zag en nog steeds zie is het
tegendeel. Kinderen wonen in het buitenland, buren hebben genoeg aan
hun eigen zorgen, de staat kijkt niet naar ze om. Een ouderdomspensioen
is zelden meer dan 200 euro. Mensen in verlaten dorpen zijn totaal aan
hun lot overgelaten.'
Een groot verborgen lijden
Albanië vergrijst. Net als de rest van Europa, maar
met minder middelen. De zorg voor ouderen, die vroeger
stevig in de familie-traditie was ingebed, is door migratie en
groeiende
ongelijkheid steeds verder in de verdrukking geraakt.
Formele voorzieningen zijn schaars, anno 2023
zijn
er minder dan tien volledig functionerende staatshuizen voor ouderen in
het hele land. Wel zijn in de grotere steden particuliere
zorginstellingen in opkomst — alleen
bereikbaar voor een kleine, stedelijke elite. Op het platteland is de
(mobiele) huisarts vaak de enige die medische zorg kan bieden.
Internationale organisaties als de WHO en UNDP signaleren
al jaren dat Albanië achterblijft. Enkele gemeenten
experimenteren met lokale zorgprojecten, structurele investeringen zijn
er niet. Het
meeste leed blijft ongezien. Ouderen ontbreken in het publieke
debat, ze worden niet vertegenwoordigd, hun
zorgen halen zelden het nieuws.
Lees het rapport van
ILO
& UNFPA uit 2022
Basisvoorzieningen
Wat ze gezien had, liet haar niet meer los. In 1995 ging ze terug, nu
om te
blijven. Ze hielp artsen en verpleegkundigen, gaf les
over medische verzorging, startte een klein ziekenhuis. Het
belangrijkste: de bezoeken aan mensen in hun
huizen, helpen met wassen, schoonmaken, boodschappen, medicatie.
Alleen basisvoorzieningen waren het, maar er
was tenminste enige vooruitgang. Tot 1997, het jaar van chaos en
vernieling na
het desastreuze instorten van de piramidefondsen.
Ook
wat Marleen
en haar
mensen hadden opgebouwd, werd in puin geslagen.
Het piramidefondsen-debâcle
In 1997 was
Albanië nog steeds moeizaam overeind aan het komen na de
slopende tijd van communistische dictatuur, die eind 1990
geëindigd
was. Tienduizenden jongeren waren vertrokken naar het buitenland. Onder hen
die gebleven waren roken sommigen hun kans in de behoefte van de mensen
aan
vernieuwing en luxe. Piramidefondsen schoten als paddenstoelen
uit de grond, en verblind door de belofte van snelle winst
stoken de Albanezen er massaal hun spaargeld in. Sommigen verkochten
zelfs hun huizen en oude
bezittingen om de inleg te vergroten.
De eerste dure
zonnebrillen en Mercedessen verschenen in het
straatbeeld, maar natuurlijk ging
het mis. Zoals dat gaat met fondsen waarin beleggers betaald worden met
het geld van nieuwe beleggers: als de toestroom ophoudt, stort het in.
Alleen de eersten profiteerden.
Chaos
en anarchie
waren het gevolg. Na alle onderdrukking en
vernedering dit bedrog… het land was te klein. Furieuze
menigten trokken door de straten, winkels werden geplunderd, de
inboedels van openbare gebouwen vernield. Er moesten buitenlandse
hulptroepen aan te pas komen en een flinke geldinjectie van het IMF om
Albanië voor een burgeroorlog te behoeden.
EO Metterdaad
Drama, tranen. Maar ze weigerde op te geven, veegde de scherven bij
elkaar en zette
nog een tandje bij. In 2002 richtte ze met hulp van ICCO (in 2021
in Cordaid opgegaan) de Kenedi Foundation Albania op om fondsen te
kunnen
werven. Toch duurde het nog tot 2010
voor haar plannen vleugels kregen, toen ze via vrijwilligersorganisatie
Hoop voor Albanië (HvA) in contact kwam met EO Metterdaad, de
christelijke hands-on garde die sinds jaar en dag gewapend met
camera’s door vergeten gebieden trekt om geld voor projecten
op te halen. Voor Moldavië hadden zij het jaar ervoor 200.000
euro bij elkaar gebracht. Marleen droomde al jaren van een tehuis. Als
zij
ook eens…
Strafkamp
‘Het was een wonder,’ kijkt ze terug,
‘echt waar. Die mensen van de EO gingen met ons mee terwijl
wij onze
ronde deden in Goskovë, een verlaten dorp ten westen
van Korçë. Ze zagen de vochtige, koude huizen, de
wc’s buiten,
de viezigheid, de nood. Een man kreeg een hartaanval terwijl wij er
waren. De volgende – iemand die 20 jaar in een strafkamp had
gezeten - lag ziek en doodeenzaam op bed terwijl het water uit het
plafond droop. Op weer een ander adres bleek een man uit zijn raam
gestapt, hij was ernstig gewond. Een vrouw lag dood in haar tuin, in
haar ondergoed.’
‘Dit waren de dingen die wij bijna wekelijks
meemaakten. Nu werd het
gezien.'
De EO zelf was zo onder de indruk, dat ze direct 20
duizend euro stuurde. Na de uitzending begon
het geld helemaal uit alle hoeken en gaten binnen te stromen.
'Kleine bedragen,' zegt Marleen, 'maar heel veel tegelijk. De beelden
hadden echt de harten
geraakt.’
Extra vleugel
In totaal haalde Marleen van de Voorde en haar team 900.000 euro op.
Binnen een jaar was
Vila Kenedi gerealiseerd: een modern en licht gebouw, panoramisch
gelegen op een
heuvel aan de rand van Korçë, pal tussen de
bierfabriek en een gigantisch wit kruis met een springplaats
voor paragliders.
In welke grote behoefte het
huis voorziet, kun je aan de bewoners wel
zien. Ze hebben Parkinson, diabetes, mobiliteitsproblemen door breuken
of artrose. Sommige bewoners zijn deels verlamd. Voor mensen met
dementie of psychiatrische klachten is (nog) geen plek in de
villa. ‘Daar ontbreken nu de voorzieningen voor. En
dat is
heel erg spijtig,' zegt Marleen, 'want deze mensen kunnen echt niet
voor zichzelf zorgen.'
De onvermoeibare Vlaamse heeft een droom. Ze wil voor deze groep heel
graag een extra vleugel laten bouwen, een gesloten afdeling, waar ze
met goed opgeleide medewerkers mensen na een leven vol ontbering
een rustig en waardig einde geven kan.
Kur
vjen
behari
çel qershia...
'Als
de lente
komt, dan bloeit de kers en zoeken mooie meisjes met
hun ongekuste wangen hier en daar de jongens op.'
Aldus
de
beginstrofe van een van de beroemdste liederen uit de traditie
van de
Serenata Korçare, bekend in het zuidoosten van
Albanië.
Sotira
is een van
de 31 bewoners van Vila Kenedi, het tehuis dat in
2012 voor
ouderen in Korçë werd gebouwd met giften uit
Nederland en België. Ze kreeg
het gevoelige levenslied in de
huid geëtst.
Eén
ding is er in de angstige uitdaging van het leven waar ze dagelijks
opnieuw naar uitkijkt. De
gezamenlijke gymnastiek. Even niets dan stille
aandacht, het
rekken van de spieren, gecontroleerd ademen, focus.
Eigen middelen
Ze
ziet het als haar nalatenschap. En ze heeft er geld voor nodig. Vila
Kenedi is gebouwd en ingericht door Hoop voor Albanië, de zorg
wordt betaald uit de Kenedi Foundation. Die zorg kost 800 euro per
persoon per maand. Ongeveer de helft van de bewoners –
degenen die familie hebben in het buitenland - betaalt 600 per maand,
de andere helft betaalt minder dan 100 euro. Elke maand moet dus
geld gevonden worden. Wat niet via de Kenedi Foundation komt,
legt
ze uit
eigen middelen bij. Uit haar spaargeld, persoonlijke giften en het
pensioen dat ze pas sinds heel kort van België krijgt, alles
gaat in het huis.
Ze is er graag open over, want er zijn weleens misverstanden.
'Albanezen
houden vast aan het idee dat zij goed voor hun ouderen
zorgen. Sommigen zien onze bewoners als betreurenswaardige schepsels,
weggestopt in een bejaardenhuis, en zelfs uitgebuit. Terwijl de
werkelijkheid is dat niemand naar ze omkijkt. Onze verpleegkundigen
zien er zelfs tegenop om met bewoners naar het ziekenhuis te gaan. "Wat
kom je doen?" wordt er rustig gezegd. "Je ziet toch dat hij bijna dood
is!"'
'Het doet zeer, maar we kunnen niet opgeven,' zegt Marleen.
'In Albanië is bijna niets geregeld voor ouderen. Ik
zie het
als mijn missie te laten zien dat het anders kan.'
Meer weten? Doneren?
- Zie hier het filmpje
met Marleen van de Voorde in Vila Kenedi (na ca. 1.45 minuut).
- Bekijk voor meer verhalen de film op de site van Hoop
voor Albanië (9
minuten). Je kunt hier ook een donatie doen.
Dit artikel heb
ik geschreven uit waardering voor Marleen en een grote
liefde voor Albanië.
Albanië
is kandidaat-lidstaat van de Europese Unie. In theorie
betekent dat hervormingen, vooruitgang, aansluiting bij Europese
normen. Maar wat zijn die normen, en voor wie gelden ze? Terwijl
economische en juridische criteria vooropstaan, blijven
fundamentele waarden als medemenselijkheid, solidariteit en
sociale bescherming onderbelicht.
Met dit stuk hoop
ik bij te dragen aan aandacht hiervoor.
Wilt u het verder
brengen?
Neem contact op
Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100