Droevig weinig geregeld voor grijs Albanië

Eenzaamheid, lekkende daken, een pensioentje van niets. Het is droevig gesteld met de ouderen in Albanië, ervaart Marleen van de Voorde nu al meer dan 30 jaar lang. Sinds 2012 heeft ze in Korçë haar eigen Vila Kenedi, goed voor 31 bewoners. Haar droom: een gesloten vleugel voor demente senioren.

april 2025

Marleen van de Voorde is van ver gekomen. In 1993 zette de verpleegkundige uit het Belgische Lembeke voor het eerst voet in het Balkanland. Met vrijwilligers van Dorcas bezocht ze ouderen in Korçë, een mooie stad in het zuidoosten, waar de elegante penseelstreek van een Franse tijd (1916-1920) hier en daar nog zichtbaar is. Achter de voordeuren domineren op veel plaatsen echter armoe en leed.

De schok was groot. 'Je hoort altijd dat wij in West-Europa kil met onze ouderen omgaan,' zegt Marleen, 'en dat het in armere landen beter is. Albanezen houden ook graag vol dat ouderen veel respect genieten. Maar wat ik hier zag en nog steeds zie is het tegendeel. Kinderen wonen in het buitenland, buren hebben genoeg aan hun eigen zorgen, de staat kijkt niet naar ze om. Een ouderdomspensioen is zelden meer dan 200 euro. Mensen in verlaten dorpen zijn totaal aan hun lot overgelaten.'

Een groot verborgen lijden

Albanië vergrijst. Net als de rest van Europa, maar met minder middelen. De zorg voor ouderen, die vroeger stevig in de familie-traditie was ingebed, is door migratie en groeiende ongelijkheid steeds verder in de verdrukking geraakt. Formele voorzieningen zijn schaars, anno 2023 zijn er minder dan tien volledig functionerende staatshuizen voor ouderen in het hele land. Wel zijn in de grotere steden particuliere zorginstellingen in opkomst — alleen bereikbaar voor een kleine, stedelijke elite. Op het platteland is de (mobiele) huisarts vaak de enige die medische zorg kan bieden.
Internationale organisaties als de WHO en UNDP signaleren al jaren dat Albanië achterblijft. Enkele gemeenten experimenteren met lokale zorgprojecten, structurele investeringen zijn er niet. Het meeste leed blijft ongezien. Ouderen ontbreken in het publieke debat, ze worden niet vertegenwoordigd, hun zorgen halen zelden het nieuws.
Lees het rapport van ILO & UNFPA uit 2022

Basisvoorzieningen

Wat ze gezien had, liet haar niet meer los. In 1995 ging ze terug, nu om te blijven. Ze hielp artsen en verpleegkundigen, gaf les over medische verzorging, startte een klein ziekenhuis. Het belangrijkste: de bezoeken aan mensen in hun huizen, helpen met wassen, schoonmaken, boodschappen, medicatie.

Alleen basisvoorzieningen waren het, maar er was tenminste enige vooruitgang. Tot 1997, het jaar van chaos en vernieling na het desastreuze instorten van de piramidefondsen. Ook wat Marleen en haar mensen hadden opgebouwd, werd in puin geslagen.

Het piramidefondsen-debâcle

In 1997 was Albanië nog steeds moeizaam overeind aan het komen na de slopende tijd van communistische dictatuur, die eind 1990 geëindigd was. Tienduizenden jongeren waren vertrokken naar het buitenland. Onder hen die gebleven waren roken sommigen hun kans in de behoefte van de mensen aan vernieuwing en luxe. Piramidefondsen schoten als paddenstoelen uit de grond, en verblind door de belofte van snelle winst staken de Albanezen er massaal hun spaargeld in. Sommigen verkochten zelfs hun huizen en oude bezittingen om de inleg te vergroten.
De eerste dure zonnebrillen en Mercedessen verschenen in het straatbeeld, voor sommigen leek de zon daadwerkelijk te gaan schijnen, maar natuurlijk ging het mis. Zoals dat gaat met fondsen waarin beleggers betaald worden met het geld van nieuwe beleggers: als de toestroom ophoudt, stort het in. Alleen de eersten profiteerden.
Chaos en anarchie waren het gevolg. Na alle onderdrukking en vernedering dit bedrog… het land was te klein. Furieuze menigten trokken door de straten, winkels werden geplunderd, de inboedels van openbare gebouwen vernield. Er moesten buitenlandse hulptroepen aan te pas komen en een flinke geldinjectie van het IMF om Albanië voor een burgeroorlog te behoeden.

EO Metterdaad

Drama, tranen. Maar ze weigerde op te geven, veegde de scherven bij elkaar en zette nog een tandje bij. In 2002 richtte ze met hulp van ICCO (in 2021 in Cordaid opgegaan) de Kenedi Foundation Albania op om fondsen te kunnen werven. Toch duurde het nog tot 2010 voor haar plannen vleugels kregen, toen ze via vrijwilligersorganisatie Hoop voor Albanië (HvA) in contact kwam met EO Metterdaad, de christelijke hands-on garde die sinds jaar en dag gewapend met camera’s door vergeten gebieden trekt om geld voor projecten op te halen. Voor Moldavië hadden zij het jaar ervoor 200.000 euro bij elkaar gebracht. Marleen droomde al jaren van een tehuis. Als zij ook eens…

Strafkamp

‘Het was een wonder,’ kijkt ze terug, ‘echt waar. Die mensen van de EO gingen met ons mee terwijl wij onze ronde deden in Goskovë, een verlaten dorp ten westen van Korçë. Ze zagen de vochtige, koude huizen, de wc’s buiten, de viezigheid, de nood. Een man kreeg een hartaanval terwijl wij er waren. De volgende – iemand die 20 jaar in een strafkamp had gezeten - lag ziek en doodeenzaam op bed terwijl het water uit het plafond droop. Op weer een ander adres bleek een man uit zijn raam gestapt, hij was ernstig gewond. Een vrouw lag dood in haar tuin, in haar ondergoed.’
‘Dit waren de dingen die wij bijna wekelijks meemaakten. Nu werd het gezien.'

De EO zelf was zo onder de indruk, dat ze direct 20 duizend euro stuurde. Na de uitzending begon het geld helemaal uit alle hoeken en gaten binnen te stromen. 'Kleine bedragen,' zegt Marleen, 'maar heel veel tegelijk. De beelden hadden echt de harten geraakt.’

Extra vleugel

In totaal haalde Marleen van de Voorde en haar team 900.000 euro op. Binnen een jaar was Vila Kenedi gerealiseerd: een modern en licht gebouw, panoramisch gelegen op een heuvel aan de rand van Korçë, pal tussen de bierfabriek en een gigantisch wit kruis met een springplaats voor paragliders.

In welke grote behoefte het huis voorziet, kun je aan de bewoners wel zien. Ze hebben Parkinson, diabetes, mobiliteitsproblemen door breuken of artrose. Sommige bewoners zijn deels verlamd. Voor mensen met dementie of psychiatrische klachten is (nog) geen plek in de villa. ‘Daar ontbreken nu de voorzieningen voor. En dat is heel erg spijtig,' zegt Marleen, 'want deze mensen kunnen echt niet voor zichzelf zorgen.'
De onvermoeibare Vlaamse heeft een droom. Ze wil voor deze groep heel graag een extra vleugel laten bouwen, een gesloten afdeling, waar ze met goed opgeleide medewerkers mensen na een leven vol ontbering een rustig en waardig einde geven kan.

Kur vjen behari çel qershia...

'Als de lente komt, dan bloeit de kers en zoeken mooie meisjes met hun ongekuste wangen hier en daar de jongens op.'
Aldus de beginstrofe van een van de beroemdste liederen uit de traditie van de Serenata Korçare, bekend in het zuidoosten van Albanië.
Sotira is een van de 31 bewoners van Vila Kenedi, het tehuis dat in 2012 voor ouderen in Korçë werd gebouwd met giften uit Nederland en België. Ze kreeg het gevoelige levenslied in de huid geëtst.
Eén ding is er in de angstige uitdaging van het leven waar ze dagelijks opnieuw naar uitkijkt. De gezamenlijke gymnastiek. Even niets dan stille aandacht, het rekken van de spieren, gecontroleerd ademen, focus.

Eigen middelen

Ze ziet het als haar nalatenschap. En ze heeft er geld voor nodig. Vila Kenedi is gebouwd en ingericht door Hoop voor Albanië, de zorg wordt betaald uit de Kenedi Foundation. Die zorg kost 800 euro per persoon per maand. Ongeveer de helft van de bewoners – degenen die familie hebben in het buitenland - betaalt 600 per maand, de andere helft betaalt minder dan 100 euro. Elke maand moet dus geld gevonden worden. Wat niet via de Kenedi Foundation komt, legt ze uit eigen middelen bij. Uit haar spaargeld, persoonlijke giften en het pensioen dat ze pas sinds heel kort van België krijgt, alles gaat in het huis.

Ze is er graag open over, want er zijn weleens misverstanden. 'Albanezen houden vast aan het idee dat zij goed voor hun ouderen zorgen. Sommigen zien onze bewoners als betreurenswaardige schepsels, weggestopt in een bejaardenhuis, en zelfs uitgebuit. Terwijl de werkelijkheid is dat niemand naar ze omkijkt. Onze verpleegkundigen zien er zelfs tegenop om met bewoners naar het ziekenhuis te gaan. "Wat kom je doen?" wordt er rustig gezegd. "Je ziet toch dat hij bijna dood is!"'

'Het doet zeer, maar we kunnen niet opgeven,' zegt Marleen. 'In Albanië is bijna niets geregeld voor ouderen. Ik zie het als mijn missie te laten zien dat het anders kan.'

Meer weten? Doneren?

Zie hier het filmpje met Marleen van de Voorde in Vila Kenedi (na ca. 1.45 minuut).
Bekijk voor meer verhalen de film op de site van Hoop voor Albanië (9 minuten). Je kunt hier ook een donatie doen.

Dit artikel heb ik geschreven uit waardering voor Marleen en een grote liefde voor Albanië.

Albanië is kandidaat-lidstaat van de Europese Unie. In theorie betekent dat hervormingen, vooruitgang, aansluiting bij Europese normen. Maar wat zijn die normen, en voor wie gelden ze? Terwijl economische en juridische criteria vooropstaan, blijven fundamentele waarden als medemenselijkheid, solidariteit en sociale bescherming onderbelicht.

Met dit stuk hoop ik bij te dragen aan aandacht hiervoor.
Wilt u het verder brengen?

Neem contact op

Terug naar Albanië-artikelen
Naar welkom

Tekstbureau Yvonne van Osch
Binnenkadijk 117, 1018 ZE Amsterdam
opschrift@tip.nl | 06-37313100