De camino


Sint Jacob

Aan de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella, in feite een web van wegen door West-Europa, ligt de oeroude legende ten grondslag van de apostel Jacobus (de Meerdere), hiernaast te zien als schildering op de muur van de Suitbertuskerk in Buurmalsen.

Jacobus is een van de belangrijkste vertrouwelingen van Christus. Na de dood van Christus begint hij zijn eigen apostolaat en vertrekt op zekere dag naar het Iberisch schiereiland. Als blijkt dat men niet enthousiast op zijn boodschap reageert, keert hij mistroostig terug naar Jeruzalem.

In de tijd die volgt groeit de faam van zijn prediking echter snel. Zo snel, dat dit de ergernis wekt van de Romeinse heersers. Uiteindelijk wordt Jacobus, na op zijn weg tot het laatste toe velen te hebben genezen en bekeerd, gedood door het zwaard van Herodes Antipas. Dit gebeurt in het jaar 44. Jacobus is de eerste apostel die sterft als martelaar.


Naar Galicië

Daarmee is het niet voorbij. Als het donker is, ontfermen twee discipelen zich over het dode lichaam van Jacobus. Ze leggen het in een bootje zonder roer, dat door een engel geleid in zeven dagen naar de kust van Galicië drijft, om in de monding van de rivier de Ulla vast te lopen op een steen in de plaats Padrón. De discipelen gaan aan land en begraven Jacobus in een versierd stenen graf in de buurt van Lupuria.

Eeuwen gaan voorbij. In de achtste eeuw maken de Moren zich meester van het schiereiland. Niemand denkt nog aan het graf van de heilige Jacobus. Tot dit omstreeks 813 vanwege een helder stralend licht boven het struikgewas door de kluizenaar Pelayo wordt herontdekt. Koning Alfons II van Asturië (791-842) reist af naar Galicië en laat op het graf een kleine kerk verrijzen (in 1946 zijn bij opgravingen de granieten fundamenten hiervan ontdekt). Hierna beginnen de pelgrimstochten naar deze plek op gang te komen.


Santiago de Compostella

Een grotere kerk, gebouwd bij het graf, wordt in 997 door de Moren in de as gelegd, maar de begraafplaats blijft bestaan als bedevaartsoord en wordt met de tijd het middelpunt van een kleine stad, Santiago de Compostella.
Santiago betekent Sint Jacob, van Compostella vermoedt men een verwijzing naar campus stellae ofwel sterrenveld. Mogelijk is het, naar het plaatselijk latijn composito tella, een afgeleide van 'begraafplaats'. Een composthoop! In deze plaats, Santiago de Compostella,  wordt rond 1200 de kathedraal gebouwd die het eindpunt van de camino is.


De oudste schriftelijke vermelding van de Jacobusverering is terug te vinden in een Franse tekst van vóór 870. Door heel Europa ontstaan belangrijke pelgrimsroutes naar Santiago. Vanaf circa 1100 is de stad na Jeruzalem en Rome de belangrijkste bedevaartplaats. Met een terugval rond de tijd van de reformatie in de zestiende eeuw, duurt dit tot op de dag van vandaag. Elk jaar bereiken naar schatting rond honderd duizend pelgrims de kathedraal, om in het portaal van de verheerlijking een hand te leggen op een marmeren zuil die de boom van Jesse verbeeldt, terwijl de marmeren Sint Jacob glimlachend toekijkt. Wij hebben begrepen dat het aanraken van de nu al diep door vingers uitgesleten zuil sindskort niet meer mag.


Pelgrimeren

Pelgrimeren staat voor onderweg zijn, tot bezinning komen, loslaten, vooruit kijken. Een proces dat, hoewel veel pelgrims religieuze motieven hebben, niet noodzakelijk met religie te maken heeft. Altijd al hebben mensen willen weten wat achter de horizon ligt, en altijd hebben ze toegegeven aan hun drang.

De middeleeuwse pelgrim was een dualist, noteert Clemens Sweerman in het boekje dat de fietsroute naar Santiago beschrijft, hij dacht in uitersten. De wereld werd in evenwicht gehouden door goed tegenover kwaad. Daar waren personen bij nodig, symbolen, onaardse krachten, zoals Maria, heiligen, demonen en monsters. Sint Jacob is zo'n heilige geworden. In alle kerken op de route zijn verwijzingen naar hem terug te vinden.

De pelgrim staat voor eenvoud. Op dit schitterende glas-in- loodraam van Jan Schoenmaker gaat hij op sandalen. Aan zijn staf een kalebas voor water, op zijn mantel de kenmerkende schelp.



De schelp

Waar komt die schelp als symbool vandaan? Een veel voorkomend verhaal is dat de Sint Jacobsschelp zijn naam dankt aan het feit dat het graf van Jacobus bedekt was met schelpen. In de Christelijke symboliek staat de schelp voor wedergeboorte. Als de schelp zich ontsluit, mag de mens opstaan en verder gaan.

Aannemelijker lijkt de schelp als symbool voor de kust van Galicië. Pelgrims namen de schelp mee terug van hun tocht naar Santiago en droegen hem op hun jas of tas als bewijs dat hun bestemming na alle ontberingen echt was bereikt. Met de tijd werd de Sint Jacobsschelp het symbool van alle jacobspelgrims onderweg. De groeven, zo wordt gezegd, staan voor alle wegen die naar het eindpunt lopen. 



Pelgrimswegen

Het zijn vele wegen die naar Santiago de Compostella leiden. Ze liggen als een web over West-Europa




Terug naar de overlevering

Nog even terug naar de geschiedenis en overlevering. Een flink deel van het hierboven zichtbare gebied behoorde ooit tot het rijk van Karel de Grote. De Frankische koning begon in 777 een oorlog tegen de Moren, nadat hem door de heersers van Barcelona en Zaragoza hulp was gevraagd. Ondanks de verovering van het gebied rond de Pyreneeën werd zijn veldtocht geen succes. Op de terugtocht werd het leger van Karel de Grote verslagen bij de Slag van Ronceveaux.

Over deze slag is het beroemde Roelantslied geschreven. Hierin wordt geen melding gemaakt van het bestaan van de heilige Jacobus. Nieuwere bronnen zeggen echter dat de apostel een rol speelde bij Karels besluit naar Spanje te trekken. Jacobus zou zich in een droom aan hem hebben geopenbaard en hem met een baan van sterren (de melkweg) naar Spanje hebben gegidst.

Ook Koning Alfons II en zijn opvolgers grijpen Jacobus aan om hun politieke streven, de herovering van Spanje op de Moren, wat  ruggesteun te geven. In 844, tijdens de slag van Clavijo, bereidt koning Ramiro I het plaatselijke muzelmannenleger een verpletterende nederlaag. Temidden van het strijdgewoel zou de heilige Jacobus gezeten op een wit ros en zwaaiend met zijn zwaard aan de hemel zijn verschenen. Hieraan ontleent de brave apostel zijn bijnaam 'matarmorus', morendoder, hij werd de beschermheilige van héél het Iberisch schiereiland.


Sint Jacob in Nederland

Ook in Nederland heeft de gedachtenis van de heilige Jacobus zijn sporen nagelaten, in kerken en organisaties, kunst en relieken. Een deel van de melkweg-legende wordt hierbij door de Friezen opgeëist.
Een kroniek uit 1100 vertelt dat Karel de Grote, de koning der Franken die ook over Friesland regeerde, zijn weg van sterren zag beginnen bij de Friese Zee, de mare frisicum. Daar aan de kust ligt nu Sint-Jacobiparochie, Sint Jabik in het Fries. Het Jabikspaad wordt gezien als de Friese aanlooproute voor de camino. Vlakbij vertrekken wij, Mariëtte en Yvonne, voor onze pelgrimstocht per fiets. Uit Jannum, waar je op de terp een prachtig kerkmuseum vindt.